مدل‌های OpenAI: مروری بر انواع مدل‌ها و بهترین کاربرد هرکدام

پیگیری تمام مدل‌های هوش مصنوعی جدیدی که این روزها معرفی می‌شوند، به‌قدری دشوار و پرشمار است که گویی به یک شغل تمام‌وقت تبدیل شده است. تقریبا هر هفته یک مدل تازه وارد بازار می‌شود و سرعت نوآوری به‌ویژه در OpenAI بیش از همه به چشم می‌آید. این شرکت با معرفی پیاپی مدل‌های جدید و نام‌گذاری‌های گاهی گیج‌کننده، باعث شده مسیر دنبال کردن تحولات مدل‌های OpenAI برای بسیاری از توسعه‌دهندگان چالش‌برانگیز باشد.

این مقاله یک راهنمای جامع برای آشنایی با مهم‌ترین مدل‌های OpenAI است. در ادامه بررسی می‌کنیم هر مدل چه کاربردی دارد، هزینه‌ استفاده از آن چقدر است و چگونه می‌توان بیشترین بهره را از آن‌ها در پروژه‌های کاری گرفت.

چرا این‌همه مدل از OpenAI وجود دارد؟

OpenAI یکی از مهم‌ترین شرکت‌های فعال در حوزه‌ هوش مصنوعی است. چت‌بات ChatGPT و ابزار تولید تصویر DALL·E 2 عملا جرقه‌ موج کنونی هوش مصنوعی را زدند. در سال‌های اخیر، این شرکت به توسعه‌ مدل‌های زبانی بزرگ، مدل‌های چندوجهی (multimodal) و مدل‌های متن‌به‌تصویر ادامه داده است.

سرعت حرکت OpenAI بسیار بالاست. با پیشرفت مداوم فناوری، مدل‌های جدید یکی پس از دیگری معرفی می‌شوند و در نتیجه، فهرست بلندبالایی از مدل‌ها شکل گرفته است که برخی از آن‌ها امروز دیگر در دسته‌ی مدل‌های قدیمی یا Legacy قرار می‌گیرند.

GPT-4.1؛ بهترین مدل OpenAI برای وظایف پیچیده‌ای که نیاز به استدلال پیشرفته ندارند

GPT-4.1 پرچم‌دار مدل‌های چندوجهی (Multimodal LLM) در OpenAI و یکی از قدرتمندترین مدل‌های غیر‌استدلالی موجود در حال حاضر است.

می‌توان GPT-4.1 را به چاقوی سوئیسی همه‌کاره در میان مدل‌های OpenAI تشبیه کرد. تقریبا هیچ کاری نیست که از عهده‌ی آن برنیاید اما در بعضی موقعیت‌ها انتخاب مدل دیگری مناسب‌تر خواهد بود. برای نمونه، یک مدل تخصصی در استدلال در وظایف چندمرحله‌ای مثل تولید کد عملکرد بهتری خواهد داشت. همچنین یک مدل کوچک‌تر و بهینه‌شده برای هزینه می‌تواند در تولید متن‌های ساده، ارزش بیشتری ارائه کند.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• پنجره کانتکست: ۱,۰۴۷,۵۷۶ توکن
• هزینه ورودی: ۲ دلار به‌ازای هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: ۸ دلار به‌ازای هر ۱M توکن

GPT-4.1 mini؛ بهترین مدل OpenAI برای تعادل بین توان، کارایی و هزینه

GPT-4.1 mini یک مدل سریع و مقرون‌به‌صرفه برای استفاده‌های عمومی است. در تست‌های بنچمارک، عملکردی تقریبا نزدیک به GPT-4.1 دارد اما با یک‌پنجم هزینه. اگر مطمئن نیستید کدام مدل را انتخاب کنید، GPT-4.1 mini احتمالا بهترین نقطه شروع است. مگر اینکه دقیقا بدانید به قدرت بالاتر GPT-4.1 را نیاز دارید یا بهینه‌سازی هزینه برایتان در اولویت است، در غیر این صورت این مدل انتخابی بسیار منطقی و کارآمد خواهد بود.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• پنجره کانتکست: ۱,۰۴۷,۵۷۶ توکن
• هزینه ورودی: ۰٫۴۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: ۱٫۶۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن

GPT-4.1 nano؛ بهترین مدل OpenAI برای سرعت و صرفه‌جویی در هزینه

GPT-4.1 nano کوچک‌ترین مدل در خانواده‌ GPT-4.1 است. به همین دلیل، سریع‌ترین و ارزان‌ترین مدل محسوب می‌شود؛ هرچند قدرت آن به اندازه‌ GPT-4.1 یا GPT-4.1 mini نیست. این مدل برای وظایف ساده یا زمانی که سرعت و مقرون‌به‌صرفه بودن در اولویت هستند، انتخابی ایده‌آل خواهد بود.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• پنجره کانتکست: ۱,۰۴۷,۵۷۶ توکن
• هزینه ورودی: ۰٫۱۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: ۱٫۴۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن

GPT-4o؛ بهترین مدل OpenAI برای وظایف چندوجهی (Multimodal)

اگرچه نسخه‌ ویژه‌ای از GPT-4o در ChatGPT به کار گرفته می‌شود اما در API تا حد زیادی جای خود را به مدل جدیدتر، قدرتمندتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر GPT-4.1 داده است. با این حال، GPT-4o (که موتور اصلی تولید تصویر در ChatGPT هم است) هنوز یک قابلیت کلیدی در API دارد که جانشین آن از آن بی‌بهره است: پشتیبانی از ورودی و خروجی صوتی. این مدل می‌تواند صدا را به متن تبدیل کند یا پاسخ را به صورت گفتار ارائه دهد.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، صوت، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن، صوت
• پنجره کانتکست: ۱۲۸,۰۰۰ توکن
• هزینه ورودی: متن: ۲٫۵۰ دلار / هر ۱M توکن؛ صوت: ۴۰ دلار / هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: متن: ۱۰ دلار / هر ۱M توکن؛ صوت: ۸۰ دلار / هر ۱M توکن

پیشنهاد مطالعه: راهنمای عملی کار با OpenAI API: از پرامپت تا مدل‌های سفارشی

GPT-4o mini؛ بهترین مدل OpenAI برای چندوجهی بودن با هزینه‌ کمتر

مانند GPT-4o، مدل GPT-4o mini نیز در API جای خود را به نسخه‌ جدیدتر و قدرتمندتر GPT-4.1 mini داده است، هرچند همچنان موتور اصلی ChatGPT برای کاربران رایگان محسوب می‌شود. مشابه نسخه‌ بزرگ‌تر، GPT-4o mini Audio هم از ورودی و خروجی صوتی پشتیبانی می‌کند اما با یک‌چهارم هزینه‌ GPT-4o Audio. بنابراین برای توسعه‌دهندگانی که به یک مدل صوتی نیاز دارند ولی محدودیت بودجه دارند، بهترین انتخاب است.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر، صوت
• خروجی‌ها (Outputs): متن، صوت
• پنجره کانتکست: ۱۲۸,۰۰۰ توکن
• هزینه ورودی: متن: ۰٫۱۵ دلار / هر ۱M توکن؛ صوت: ۱۰ دلار / هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: متن: ۰٫۶۰ دلار / هر ۱M توکن؛ صوت: ۲۰ دلار / هر ۱M توکن

O3؛ بهترین مدل OpenAI برای استدلال و منطق پیشرفته

o3 قدرتمندترین مدل استدلالی OpenAI و از پیشرفته‌ترین مدل‌های فعلی است. مدل‌های استدلالی مانند o3 برای وظایف منطقی، فنی و علمی ایده‌آل هستند. اگر به قوی‌ترین مدل OpenAI برای تولید کد، تحلیل اسناد متنی و تصاویر یا حل مسائل پیچیده نیاز دارید، o3 انتخاب مناسب است. بااین‌حال، از آن‌جا که این مدل‌ها برای پیمایش گام‌به‌گام مسئله منابع بیشتری مصرف می‌کنند، در کارهایی که به استدلال پیشرفته نیاز ندارند گزینه‌ای پرهزینه‌تر محسوب می‌شوند.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• پنجره کانتکست: ۲۰۰,۰۰۰ توکن
• هزینه ورودی: ۲ دلار به‌ازای هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: ۸ دلار به‌ازای هر ۱M توکن

O3-pro؛ بهترین مدل OpenAI برای استدلال و منطق «بسیار» پیشرفته

o3-pro از همان هسته مدل o3 استفاده می‌کند اما اجازه دارد زمان بیشتری برای استدلال صرف کند تا پاسخ‌های پایدارتر و قابل‌اعتمادتر ارائه دهد. هرچند این دو بسیار شبیه‌اند اما بنا به اعلام OpenAI، o3-pro در مقایسه‌های مستقیم به‌طور پیوسته بهتر از o3 عمل می‌کند.

این مدل برای پژوهشگران و مهندسانی مناسب است که مرز توانایی‌های مدل‌های هوش مصنوعی را جابه‌جا می‌کنند. اگر به دقیق‌ترین مدل استدلالی نیاز دارید، انتخابش نسبت به o3 منطقی است؛ در غیر این صورت، ممکن است بهبود عملکرد آن در برابر اختلاف قیمت توجیه‌پذیر نباشد.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• پنجره کانتکست: ۲۰۰,۰۰۰ توکن
• هزینه ورودی: ۲۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: ۸۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن

O4-mini؛ بهترین مدل OpenAI برای استدلال و منطق مقرون‌به‌صرفه

o4-mini قدرتمندترین مدل کوچک استدلالی OpenAI است. این مدل بر پایه o4 (که هنوز رسما منتشر نشده) توسعه یافته و در عمل با هزینه‌ای کمی بیش از یک‌دهم o3، تقریبا هم‌سطح o3 عمل می‌کند.

در بیشتر سناریوها، o4-mini بهترین انتخاب استدلالی است. اگر واقعا در حال فشار آوردن به مرزهای توان فعلی هوش مصنوعی هستید، o3 می‌تواند اندکی نتایج بهتری بدهد؛ اما در بسیاری از موارد، سرعت بالاتر، صرفه اقتصادی و سقف استفاده بیشتر o4-mini افت جزئی توان استدلالی را جبران می‌کند.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• پنجره کانتکست: ۲۰۰,۰۰۰ توکن
• هزینه ورودی: ۱٫۱۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن
• هزینه خروجی: ۴٫۴۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن

Whisper؛ بهترین مدل OpenAI برای رونویسی صوتی مقرون‌به‌صرفه

Whisper یک مدل قدیمی‌تر برای رونویسی (Transcription) و ترجمه صوت است. هرچند GPT-4o بسیار قدرتمندتر است اما با هزینه‌ی تنها ۰٫۰۰۶ دلار برای هر دقیقه صوت (چه برای رونویسی و چه ترجمه)، Whisper یک گزینه‌ اقتصادی و کارآمد برای سرویس‌های صوتی کم‌اهمیت‌تر یا کم‌ریسک محسوب می‌شود.

• ورودی‌ها (Inputs): صوت
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• هزینه ورودی: ۰٫۰۰۶ دلار به‌ازای هر دقیقه صوت

GPT Image 1؛ بهترین مدل OpenAI برای تولید تصویر

GPT Image 1 جانشین مدل‌های تصویری DALL·E در OpenAI است و در حال حاضر یکی از بهترین مدل‌های متن‌به‌تصویر محسوب می‌شود.

قیمت‌گذاری مدل‌های تصویری OpenAI کمی پیچیده است، چون تصاویر بر اساس اندازه و کیفیت به توکن تبدیل می‌شوند. به‌طور نمونه، تولید یک تصویر ۱۰۲۴×۱۰۲۴ با کیفیت پایین حدود ۰٫۰۱۱ دلار و همان تصویر با کیفیت بالا حدود ۰٫۱۶۷ دلار هزینه دارد.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): تصویر
• هزینه ورودی: ۵ دلار به‌ازای هر ۱M توکن متنی؛ ۱۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن تصویری
• هزینه خروجی: ۴۰ دلار به‌ازای هر ۱M توکن تصویری

GPT-4.5؛ بهترین مدل OpenAI برای پاسخ‌های شبیه انسان

GPT-4.5 پیشرفته‌ترین مدل GPT در OpenAI است اما از ژوئیه ۲۰۲۵ به بعد فقط از طریق ChatGPT در دسترس است. هرچند عملکرد آن از GPT-4o بهتر است اما GPT-4.1 تقریبا به همان اندازه خوب عمل می‌کند و با مصرف بسیار کمتر منابع پردازشی، گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه‌تر به شمار می‌آید. بااین‌حال، اگر می‌خواهید GPT-4.5 را امتحان کنید، کاربران ChatGPT Plus و ChatGPT Pro می‌توانند آن را از بخش انتخاب مدل فعال کنند.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر
• خروجی‌ها (Outputs): متن
• قیمت‌گذاری: تنها به‌عنوان بخشی از اشتراک ChatGPT Plus (۲۰ دلار در ماه) و ChatGPT Pro (۲۰۰ دلار در ماه)

Sora؛ بهترین مدل OpenAI برای تولید ویدئو

Sora مدل تولید ویدئوی OpenAI است. این مدل می‌تواند ترکیبی از پرامپت‌های متنی، تصاویر ثابت و ویدئوها را دریافت کرده و بر اساس آن‌ها ویدئو تولید کند. با این حال، Sora از طریق API در دسترس نیست.

کاربران ChatGPT Plus می‌توانند ویدئوهای ۱۰ ثانیه‌ای با واترمارک و کیفیت 720p تولید کنند. در مقابل، کاربران ChatGPT Pro امکان تولید ویدئوهای ۲۰ ثانیه‌ای بدون واترمارک و با کیفیت 1080p را دارند.

• ورودی‌ها (Inputs): متن، تصویر، ویدئو
• خروجی‌ها (Outputs): ویدئو
• قیمت‌گذاری: تنها به‌عنوان بخشی از اشتراک ChatGPT Plus (۲۰ دلار در ماه) و ChatGPT Pro (۲۰۰ دلار در ماه)

مدل‌های قدیمی (Legacy) OpenAI

در چند سال اخیر، OpenAI ده‌ها مدل را توسعه داده و سپس کنار گذاشته است. در ادامه چند مدل مهم را می‌بینید که دیگر پشتیبانی نمی‌شوند، به‌صورت فعال استفاده نمی‌شوند یا در مرز دانش محسوب نمی‌شوند:

• o1
• o1-pro
• GPT-4
• GPT-3.5 Turbo
• GPT-3
• DALL·E 3
• DALL·E 2

مدل‌های جدید OpenAI در ۲۰۲۵

OpenAI اخیرا GPT-5 را معرفی کرده است؛ پرچم‌دار جدیدی که بهبودهای چشمگیری در استدلال، دقت و قابلیت‌های چندوجهی نسبت به نسل‌های قبل ارائه می‌دهد. این مدل جانشین GPT-4.5 محسوب می‌شود و انتظار می‌رود استاندارد تازه‌ای در استفاده از مدل‌های زبانی بزرگ تعیین کند.

همچنین، OpenAI دو مدل متن‌باز (open-weight) به نام‌های gpt-oss-120b و gpt-oss-20b منتشر کرده است. ویژگی اصلی این مدل‌ها این است که می‌توان آن‌ها را به‌صورت محلی روی سخت‌افزارهای مصرفی اجرا کرد؛ حتی روی کارت‌های گرافیک با حافظه ۱۶ گیگابایت. این حرکت باعث می‌شود توسعه‌دهندگان و پژوهشگران بتوانند بدون نیاز به زیرساخت ابری گران‌قیمت، از قدرت مدل‌های زبانی در پروژه‌های خود بهره ببرند.

چگونه مدل مناسب OpenAI را انتخاب کنیم

OpenAI مدل‌های متنوعی دارد و هرکدام برای هدفی مشخص طراحی شده‌اند. GPT-4.1 و GPT-4.1 mini منعطف‌ترین گزینه‌ها هستند؛ به همین دلیل موتور ChatGPT را تشکیل می‌دهند. مدل‌های o3، o3-pro و o4-mini برای استدلال پیشرفته و حل مسائل پیچیده ساخته شده‌اند، در حالی که GPT-4.1 nano سرعت و مقرون‌به‌صرفه بودن را در اولویت می‌گذارد.

با وجود هم‌پوشانی قابل‌توجه بین توانایی‌های این مدل‌ها، معمولا می‌توان مدلی را برگزید که بهترین تعادل بین توان و قیمت را فراهم کند. OpenAI به‌طور پیوسته مدل‌های جدید منتشر می‌کند و ساختار قیمت‌گذاری را به‌روزرسانی می‌کند؛ بنابراین این فهرست تا حد امکان به‌روز و دقیق نگه‌داری می‌شود.

خودکارسازی با مدل‌های OpenAI

مدل‌های OpenAI زمانی بیشترین ارزش را دارند که بخشی از جریان کاری (Workflow) موجود شما باشند. با استفاده از یکپارچه‌سازی ChatGPT در Zapier، می‌توانید از پیشرفته‌ترین مدل‌های OpenAI برای خودکارسازی کارهایی مثل فروش هوشمند، تولید محتوا یا پشتیبانی مشتریان بهره ببرید.

این یعنی انجام کارهایی مانند:

• شناسایی خودکار فرصت‌ها در CRM
• خلاصه‌سازی اطلاعات کسب‌وکار
• اولویت‌بندی وظایف در جریان کاری

و همه‌ی این‌ها با همان ابزارهایی که هم‌اکنون در استک فناوری (Tech Stack) خود دارید، قابل انجام است.

سخن پایانی

مدل‌های OpenAI با سرعتی خیره‌کننده در حال پیشرفت و تنوع‌بخشی هستند. هر مدلی با هدف و قابلیت خاصی عرضه شده است؛ از مدل‌های چندکاره و منعطف گرفته تا مدل‌های استدلالی پیشرفته یا ابزارهای تولید تصویر و ویدئو. همین تنوع می‌تواند هم نقطه قوت باشد و هم باعث سردرگمی توسعه‌دهندگان شود.

نکته کلیدی این است که انتخاب مدل مناسب، به نیاز واقعی پروژه و محدودیت‌های شما بستگی دارد؛ چه به دنبال توان بیشتر باشید، چه به دنبال سرعت و بهینه‌سازی هزینه. اگر بتوانید مدل درست را در جای درست به کار بگیرید، OpenAI این امکان را به شما می‌دهد که تجربه‌ای قدرتمندتر، سریع‌تر و هوشمندانه‌تر از هوش مصنوعی را وارد محصولات و جریان‌های کاری خود کنید.

در نهایت، مهم این است که به‌جای تلاش برای استفاده از همه مدل‌ها، روی مدلی تمرکز کنید که بهترین تعادل را برای نیازهای فعلی شما فراهم می‌کند.

منابع

zapier.com

🏷️ برچسب‌ها: مدل های زبانی

مطالب مرتبط

بررسی کامل GPT-5: نسل جدید مدل‌های زبانی OpenAI رایج‌ترین انواع مدل‌های هوش مصنوعی فاین تیونینگ (Fine-tuning) مدل‌های هوش مصنوعی