شاید شما هم از آن دسته افرادی باشید که وقتی حرف از هوش مصنوعی می‌شود، فیلم‌های علمی تخیلی با ربات‌هایی که کنترل دنیا را به دست گرفته‌اند به ذهن‌تان خطور می‌کند. اما در دنیای واقعی، هوش مصنوعی فعلی بسیار محدودتر از آن چیزی است که در فیلم‌ها می‌بینیم. در حقیقت چیزی که ما از آن به عنوان هوش مصنوعی در زندگی روزمره‌مان استفاده می‌کنیم، «هوش مصنوعی محدود» یا Narrow AI نام دارد. اما منظور از هوش مصنوعی محدود چیست؟ در این مطلب از آسا قرار است به این سوال پاسخ دهیم و مفهوم ANI را بررسی کنیم.
هوش مصنوعی محدود چیست؟
هوش مصنوعی محدود (Artificial narrow intelligence) که به عنوان هوش مصنوعی ضعیف هم شناخته می‌شود، مدل‌هایی از هوش مصنوعی هستند که برای انجام یک کار خاص یا طیف محدودی از وظایف طراحی شده‌اند. این سیستم‌های هوش مصنوعی بر روی یک عملکرد خاص مانند ترجمه زبان، تشخیص چهره یا دستیارهای شخصی مجازی متمرکز هستند. برخلاف هوش مصنوعی عمومی که هدف آن داشتن هوش در سطح انسانی و توانایی انجام وظایف مختلف است، AI محدود به یک حوزه تخصصی خاص محدود شده است و توانایی درک یا یادگیری وظایف جدید فراتر از محدوده خود را ندارد.
هوش مصنوعی محدود (ANI) در مقاصد تجاری کاربردهای زیادی دارد زیرا راه‌حل‌های عملی و ملموسی را برای چالش‌های تجاری خاص ارائه می‌دهد. به عنوان مثال، در حوزه خدمات مشتریان، هوش مصنوعی محدود را می‌توان برای توسعه چت‌بات‌ها استفاده کرد. در حوزه تولید هم می‌توان از ANI برای بهینه‌سازی فرایندهای تولید و شناسایی عیوب احتمالی استفاده کرد. در ادامه بیشتر به کاربردهای این مدل از هوش مصنوعی خواهیم پرداخت اما قبل از آن بیایید تفاوت ANI با دیگر انواع هوش مصنوعی را بررسی کنیم.
تفاوت هوش مصنوعی محدود با دیگر انواع هوش مصنوعی
در حال حاضر مدل‌های هوش مصنوعی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که شامل هوش مصنوعی محدود (ANI)، هوش مصنوعی عمومی (AGI) و هوش مصنوعی فوق‌العاده (ASI) هستند. تفاوت اصلی بین هوش مصنوعی محدود با دو نوع دیگر، در توانایی یادگیری و تطبیق است. ANI تنها در یک زمینه تخصصی و با داده‌های خاصی آموزش دیده است، بنابراین وقتی که از مرزهای آن تخصص فراتر برویم، عملکردش مختل می‌شود. به عنوان مثال، سیستم‌های ترجمه زبان آنلاین می‌توانند ترجمه‌هایی با دقت قابل قبول ارائه دهند، اما اگر از آن‌ها بخواهید چیزی را در زمینه‌ای غیر مرتبط بفهمند یا کاری خلاقانه انجام دهند، عملا ناتوان هستند.
انواع پیشرفته‌تر هوش مصنوعی
در نقطه مقابل، هوش مصنوعی عمومی (AGI) می‌تواند مانند انسان فکر کند، یاد بگیرد و مسائل مختلف را حل کند. به همین دلیل، AGI قادر است با تغییر شرایط سازگار شود و در هر زمینه‌ای مستقل عمل کند. زمانی که مرزها و محدودیت‌ها کنار برود، به هوش مصنوعی فوق‌العاده (ASI) دست خواهیم یافت که از هر دو نوع قبلی پیشرفته‌تر است. این مدل‌ها، توانایی‌هایی فراتر از انسان دارند و می‌توانند مسائل بسیار پیچیده را حل کنند و در تمام زمینه‌ها از انسان بهتر باشند.
AGI و ASI هنوز در دسترس نیستند!
در حال حاضر، هوش مصنوعی فوق‌العاده در حد تئوری است و هوش مصنوعی عمومی هم هنوز به معنای واقعی آن در دسترس نیست. با این تفاسیر شاید بتوان مدل‌های جمنای گوگل و GPT از OpenAI را به عنوان نمونه‌های اولیه هوش مصنوعی عمومی در نظر گرفت. به همین دلیل است که تقریبا تمام مدل‌های موجود، در دسته هوش مصنوعی محدود قرار می‌گیرند.
کاربردهای هوش مصنوعی محدود در دنیای واقعی
به صورت خلاصه، بیشتر سیستم‌های هوش مصنوعی مدرنی که می‌شناسید در دسته هوش مصنوعی محدود قرار می‌گیرند. با وجود این بیایید چند مورد از کاربردهای ANI را بررسی کنیم تا بیشتر با آن آشنا شوید.
سیستم‌های تشخیص تصویر
Image and face recognition systems یکی از معروف‌ترین کاربردهای AI محدود هستند. از این فناوری در دوربین‌های امنیتی، اپلیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند و پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی برای تشخیص چهره و دسته‌بندی تصاویر استفاده می‌شود. به عنوان مثال، فیس‌بوک از الگوریتم‌های تشخیص چهره برای تگ کردن افراد در عکس‌ها بهره می‌برد.
دستیارهای صوتی
دستیارهای صوتی مثل سیری اپل، الکسا آمازون و دستیار گوگل از هوش مصنوعی محدود برای پاسخگویی به سوالات کاربر، تنظیم یادآورها، پخش موسیقی و کنترل دستگاه‌های هوشمند خانه استفاده می‌کنند.
سیستم‌های پیشنهاد محتوا
سیستم‌های پیشنهاد محتوا (Recommender Systems) در پلتفرم‌هایی مانند اسپاتیفای، یوتیوب و نتفلیکس استفاده می‌شوند. این سیستم‌ها از ANI برای تجزیه و تحلیل رفتار و ترجیحات کاربر استفاده می‌کنند تا بهترین توصیه‌ها را برای مشتریان ارائه دهند.
خودروهای خودران
خودروهای خودران مثل محصولات تسلا از هوش مصنوعی محدود برای تشخیص محیط اطراف، تحلیل مسیرها، شناسایی علائم راهنمایی و رانندگی و اجتناب از موانع استفاده می‌کنند. این خودروها به کمک سنسورها و دوربین‌های مختلف، اطلاعات محیط را پردازش کرده و تصمیمات لازم برای رانندگی خودکار را اتخاذ می‌کنند.
موتورهای جستجو
موتورهای جستجو مانند گوگل از هوش مصنوعی محدود برای ارائه نتایج دقیق و مرتبط با جستجوهای کاربران استفاده می‌کنند. الگوریتم‌های پیچیده‌ای مانند PageRank و BERT در پس‌زمینه فعالیت می‌کنند تا بهترین نتایج ممکن را به کاربر ارائه دهند. این الگوریتم‌ها بر اساس تحلیل کلمات کلیدی و رفتار کاربران، نتایج را بهینه می‌کنند.
پزشکی و تشخیص بیماری
AI محدود در پزشکی برای تحلیل تصاویر پزشکی مانند رادیولوژی، MRI و CT اسکن‌ها به کار می‌رود. سیستم‌های تشخیص مبتنی بر AI می‌توانند نشانه‌های بیماری‌های مختلف را با دقت بالایی تشخیص دهند. به عنوان مثال، برخی سیستم‌ها می‌توانند علائم اولیه سرطان را در اسکن‌های پزشکی شناسایی کرده و به پزشکان در تشخیص سریع‌تر کمک کنند.
موارد گفته شده تنها نمونه‌ای از کاربردهای هوش مصنوعی محدود هستند، در واقع تمام کاربردهای حال حاضر هوش مصنوعی مربوط به ANI هستند.
مزایای هوش مصنوعی محدود چیست؟
احتمالا بارها در مورد مزایا و توانایی‌های هوش مصنوعی شنیده‌اید اما جالب است بدانید که همه آن مزایا در واقع مزایای هوش مصنوعی محدود هستند چرا که ما هنوز به هوش مصنوعی عمومی یا فوق‌العاده دسترسی نداریم. با وجود این بیایید یک بار دیگر برخی از مزیت‌های ANI را مرور کنیم.
دقت و کارایی بالا در وظایف مشخص
هوش مصنوعی محدود برای انجام یک وظیفه خاص طراحی شده است، مانند تشخیص چهره یا ترجمه متون. این تمرکز باعث می‌شود در وظیفه مشخص خود دقت و کارایی بالایی داشته باشد.
سرعت بالا در پردازش داده‌ها
الگوریتم‌های هوش مصنوعی محدود قادر به پردازش حجم بالایی از داده‌ها در زمان کوتاهی هستند. این توانایی برای وظایفی که نیاز به پردازش سریع دارند، مانند تحلیل بازار یا تشخیص تقلب مالی، بسیار مفید است.
خودکارسازی وظایف خاص
AI محدود می‌تواند بسیاری از کارهای تکراری و مشخص را خودکار کند. مثلا در صنایع تولیدی، ربات‌ها که بر اساس AI محدود عمل می‌کنند، می‌توانند تولید سریع و کارآمد قطعات را ممکن کنند.
کاهش هزینه‌ها
به دلیل اتوماسیون و کارایی بالاتر در انجام وظایف خاص، هوش مصنوعی محدود می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را کاهش دهد. به‌ویژه در صنایعی که نیاز به دقت و سرعت بالایی دارند.
قابلیت ادغام آسان
هوش مصنوعی محدود به دلیل اینکه برای وظایف مشخصی طراحی شده است، به راحتی می‌تواند با سیستم‌های موجود ادغام شود و نیاز به تغییرات اساسی در ساختار سازمان‌ها یا دستگاه‌ها ندارد.
کاربرد گسترده در صنایع مختلف
تقریبا تمام صنایع از پتانسیل‌های AI محدود بهره می‌برند از سلامت و خدمات مشتریان گرفته تا خودروهای خودران و بازی‌های رایانه‌ای. این گستردگی استفاده یکی از مزایای بزرگ آن است.
امنیت و کنترل بیشتر
از آنجایی که AI محدود تنها در یک زمینه خاص فعالیت می‌کند، کنترل و نظارت بر عملکرد آن نسبت به AI عمومی ساده‌تر است. این امر می‌تواند در مواردی که امنیت یا حساسیت بالا مطرح است، اهمیت زیادی داشته باشد.
با توجه به اینکه هوش مصنوعی محدود برای وظایف خاصی طراحی شده است، این مزایا به بهره‌وری و دقت بالاتر در وظایف تخصصی منجر می‌شوند، اما قابلیت یادگیری و تعمیم به زمینه‌های دیگر را ندارد.
چالش‌ها و معایب هوش مصنوعی محدود چیست؟
ANI با وجود مزایای قابل توجه، دارای معایبی است که نباید نادیده گرفته شوند:
عدم انعطاف‌پذیری
هوش مصنوعی محدود تنها برای انجام وظایف مشخصی طراحی شده و نمی‌تواند خارج از این محدوده عمل کند. به عنوان مثال، سیستم‌های تشخیص گفتار ممکن است با لهجه‌ها و گویش‌های متفاوت دچار مشکل شوند. اگر یک سیستم برای تشخیص زبان فارسی طراحی شده باشد، ممکن است نتواند به درستی لهجه و گویش‌های مختلف فارسی را تشخیص دهد و این منجر به اشتباهات در تشخیص و تحلیل می‌شود.
وابستگی به داده‌های اولیه
عملکرد هوش مصنوعی محدود به شدت وابسته به کیفیت و کمیت داده‌هایی است که بر اساس آن‌ها آموزش دیده است. به عنوان مثال، در سیستم‌های تشخیص چهره، اگر داده‌های آموزشی شامل تنوع کافی از نژادها و قومیت‌ها نباشد، این سیستم ممکن است نتواند به درستی چهره افراد از نژادهای مختلف را شناسایی کند. این موضوع می‌تواند در زمینه‌هایی مانند امنیت یا اجرای قانون منجر به نتایج نادرست و تبعیض‌آمیز شود.
عدم درک واقعی
هوش مصنوعی محدود در واقع کارهایی که انجام می‌دهد را درک نمی‌کند. این سیستم‌ها تنها الگوها و دستورات از پیش تعیین‌شده را دنبال می‌کنند. برای مثال، در حوزه تشخیص پزشکی، یک سیستم ممکن است بتواند الگوهای خاصی را در تصاویر پزشکی شناسایی کند، اما نمی‌تواند درک عمیقی از مکانیزم‌های زیستی یا بافت‌های پزشکی داشته باشد. این عدم درک ممکن است منجر به تشخیص نادرست یا توصیه‌های درمانی نامناسب شود، مگر اینکه در همکاری با متخصصان انسانی استفاده شود.
با ظهور نسل‌های بعدی هوش مصنوعی مانند هوش مصنوعی عمومی این چالش‌ها برطرف خواهند شد و حتی به نقاط قوت مدل‌های نسل بعدی تبدیل می‌شوند.
سخن پایانی
همانطور که در این مطلب دیدید، هوش مصنوعی محدود نماینده هوش مصنوعی فعلی است. مدل‌هایی که با ANI توسعه می‌یابند در وظایف خاص نسبت به انسان‌ها برتری دارند، اما درک گسترده‌تر یا سازگاری هوش انسانی را ندارند. با این اوصاف، قابلیت‌های هوش مصنوعی محدود تمام صنایع را متحول کرده است و همچنان به رشد و تکامل خود ادامه می‌دهد. در نهایت باید گفت که آینده ANI روشن است، شما چطور فکر می‌کنید؟
منابع:
دیدگاهتان را بنویسید