آیا نرمافزاری که استفاده میکنید همیشه مطابق انتظارتان عمل میکند؟ در فرایند توسعه نرمافزار، دو دسته تست اصلی وجود دارد که هرکدام نقشی حیاتی در تضمین کیفیت ایفا میکنند: تست عملکردی و تست غیرعملکردی. این دو نوع تست، نرمافزار را از جنبههای مختلف بررسی میکنند—یکی برای اطمینان از عملکرد صحیح و دیگری برای ارزیابی کیفیت و قابلیت اعتماد.
در این مقاله، به بررسی عمیق این تستها، انواع آنها و تفاوتهای کلیدیشان میپردازیم. اگر به بهبود کیفیت نرمافزار خود علاقهمندید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
تست عملکردی چیست؟

تست فانکشنال، نحوه عملکرد یک نرمافزار یا برنامه را بررسی میکند. رفتار نرمافزار مورد بررسی براساس نیاز مشتری تست میشود؛ یعنی با استفاده از سندی به نام مشخصات نرمافزار یا مشخصات مورد نیاز بهعنوان راهنما، آن را آزمایش میکنند.
برای مثال، دادههای تست براساس سند راهنما تهیه و سپس مجموعهای از تست کیسها آماده میشوند. در مرحله بعد، نرمافزار در یک محیط واقعی آزمایش میشود تا همخوانی نتیجه بهدستآمده با نتیجه مورد انتظار بررسی شود. این تکنیک Black Box Technique یا تست جعبه سیاه نام دارد که یک نوع تست عملکردی است و بیشتر بهصورت دستی انجام میشود و در یافتن باگها نیز بسیار موثر است.
انواع تست عملکردی
در ادامه به معرفی انواع مختلف تستهای عملکردی میپردازیم:
تست دود (Smoke Testing)
این نوع تست ابتدایی برای اطمینان از عملکرد کلی سیستم پیش از اجرای تستهای جامع انجام میشود تا بررسی شود که آیا عملکردهای حیاتی بهخوبی کار میکنند یا خیر؛ پس از این تست، تستهای گستردهتر و بیشتری انجام میشود.
انجام این کار در نصب مجدد بیلد جدید صرفهجویی و در صورت عدم کارکرد عملکردهای حیاتی، از تست بیشتر جلوگیری میکند. آزمون دود یک روش عمومی برای تست برنامه است.
تست سلامت (Sanity Testing)
این تست معمولا زمانی انجام میشود که تغییرات کوچکی در نرمافزار ایجاد شده باشد و هدف آن اطمینان از صحت عملکرد تغییرات و تاثیر نداشتن آنها بر سایر بخشها است. تست عملکردی سلامت نوعی آزمایش است که در آن فقط یک عملکرد خاص یا یک باگ بررسی میشود تا کیفیت عملکرد و درستی آن تست شود. این تست همچنین بررسی میکند که بهدلیل تغییرات انجامشده، سایر اجزای مربوطه دچار مشکل نشده باشند. آزمون سلامت یک روش ویژه برای تست برنامه است.
تست یکپارچهسازی (Integration Testing)
آزمون یکپارچهسازی زمانی انجام میشود که دو یا چند تابع یا اجزای مختلف نرمافزار، برای تشکیل یک سیستم یکپارچه شده باشند. در حقیقت این تست، عملکرد صحیح نرمافزار را هنگامی که مولفهها ادغام میشوند تا بهعنوان یک واحد یکتا کار کنند، بررسی میکند.
تست رگرسیون (Regression Testing)
تست رگرسیون پس از دریافت بیلد نرمافزار و برطرف کردن باگهایی که در دور اولیه تستها پیدا شدند، انجام میشود. این تست اغلب با ابزارهایی مثل Selenium یا Appium انجام میشود تا علاوهبر بررسی رفع باگها، تاثیر تغییرات جدید بر دیگر قسمتهای نرمافزار ارزیابی شود.
تست بومیسازی (Localization Testing)
تست بومیسازی، نوعی تست است که عملکرد نرمافزار را در زمان تغییر زبان برنامه و استفاده از یک زبان متفاوت برای نیاز مشتری، بررسی میکند.
برای مثال یک وب سایت در هنگام راهاندازی به زبان انگلیسی خوب کار میکند و اکنون به تنظیمات زبان فارسی بومیسازی شده است. تغییرات در زبان ممکن است بر رابط کاربری و عملکرد کلی سایت تاثیر بگذارد. این تست علاوهبر بررسی نمایش صحیح متنها و عناصر گرافیکی، تطابق نرمافزار با فرهنگ و قوانین محلی را نیز ارزیابی میکند.
تست پذیرش کاربر (User Acceptance Testing)
در تست پذیرش کاربر، برنامه براساس راحتی و پذیرش کاربر و با در نظر گرفتن سهولت استفاده تست میشود. در این تست، به کاربران نهایی واقعی یا مشتریان یک نسخه آزمایشی داده میشود تا در محیط کنترلشده از آنها استفاده کنند؛ سپس بررسی میشود که آیا نرمافزار مطابق با نیازهایشان در یک محیط واقعی کار میکند یا خیر. این تست قبل از راهاندازی نهایی انجام میشود و به عنوان تست بتا (Beta Testing) یا تست کاربر نهایی (End-user Testing) نیز شناخته میشود.
برای مثال، در یک پروژه توسعه اپلیکیشن مالی، این تست میتواند به کاربران نهایی ارائه شود تا بررسی کنند آیا تمام تراکنشها و گزارشها مطابق نیازهایشان عمل میکنند.
ابزارهای محبوب برای Functional Testing
در تست عملکردی (Functional Testing)، ابزارهای مختلفی وجود دارند که میتوانند به تیمهای توسعه کمک کنند تا کیفیت نرمافزار خود را به طور موثر بررسی کنند. در ادامه به معرفی برخی از ابزارهای محبوب برای تست عملکردی میپردازیم:
۱. Selenium
یکی از محبوبترین ابزارهای تست خودکار برای برنامههای وب است. این ابزار امکان نوشتن اسکریپتهای تست در زبانهای مختلف مانند جاوا، پایتون و سیشارپ را فراهم میکند. Selenium به ویژه برای تستهای رگرسیون و اجرای تست در مرورگرهای مختلف مناسب است.
ویژگیها:
-
پشتیبانی از مرورگرهای مختلف (Chrome، Firefox و غیره)
-
قابلیت یکپارچهسازی با ابزارهای CI/CD مانند Jenkins
-
متنباز و رایگان
۲. Appium
یک ابزار متنباز برای تست برنامههای موبایل (iOS و Android) است. این ابزار برای اتوماسیون اپلیکیشنهای بومی، وبمحور و هیبریدی مناسب است.
ویژگیها:
-
پشتیبانی از چندین پلتفرم
-
سازگاری با زبانهای برنامهنویسی متعدد
-
امکان اجرای تست بر روی دستگاههای واقعی و شبیهسازها
۳. JUnit
یک چارچوب محبوب برای تست واحد (Unit Testing) و تست عملکردی برنامههای جاوا است. این ابزار بیشتر در پروژههای توسعه جاوا استفاده میشود.
ویژگیها:
-
ساده و سریع برای پیادهسازی
-
ادغام آسان با ابزارهای مدیریت پروژه مانند Maven و Gradle
-
پشتیبانی از تستهای پارامتریک
۴. TestComplete
یک ابزار جامع و تجاری برای انجام تستهای خودکار است که از برنامههای دسکتاپ، وب و موبایل پشتیبانی میکند.
ویژگیها:
-
رابط کاربری بصری برای کاربران غیرتوسعهدهنده
-
امکان ضبط و پخش تستها
-
پشتیبانی از زبانهای برنامهنویسی مانند JavaScript، Python و VBScript
۵. Postman
یک ابزار محبوب برای تست API است که برای توسعهدهندگان و تیمهای تست طراحی شده است. این ابزار به ویژه برای تست عملکردی سرویسهای RESTful و SOAP کاربرد دارد.
ویژگیها:
-
قابلیت طراحی، اجرا و مستندسازی APIها
-
امکان ادغام با CI/CD
-
رایگان با نسخههای پولی پیشرفته
۶. Cucumber
ابزاری است که از روش BDD (Behavior-Driven Development) پشتیبانی میکند و امکان نوشتن سناریوهای تست با زبان طبیعی (Gherkin) را فراهم میسازد.
ویژگیها:
-
مناسب برای ارتباط بهتر بین تیمهای فنی و غیر فنی
-
پشتیبانی از زبانهای مختلف برنامهنویسی
-
ادغام با Selenium و سایر ابزارهای اتوماسیون
۷. SoapUI
یک ابزار قدرتمند و حرفهای برای تست API و سرویسهای وب است که بیشتر در محیطهای سازمانی استفاده میشود.
ویژگیها:
-
پشتیبانی از تستهای SOAP و REST
-
قابلیت انجام تستهای امنیتی و بار
-
ادغام با ابزارهای مدیریت تست و CI/CD
۸. Ranorex
یک ابزار تست خودکار است که برای برنامههای دسکتاپ، وب و موبایل طراحی شده است. این ابزار برای تیمهایی که ترکیبی از توسعهدهندگان و افراد غیرتوسعهدهنده هستند، مناسب است.
ویژگیها:
-
رابط کاربری کاربرپسند
-
امکان ضبط و پخش تستها
-
پشتیبانی از زبانهای اسکریپتنویسی مختلف
۹. Katalon Studio
یک ابزار متنباز برای تست برنامههای وب و موبایل است که با ویژگیهای پیشرفته و رابط کاربری ساده، نیازهای تیمهای مختلف را برآورده میکند.
ویژگیها:
-
پشتیبانی از Selenium و Appium
-
امکان تعریف تستهای مبتنی بر داده (Data-Driven Testing)
-
قابلیت گزارشدهی پیشرفته
۱۰. Cypress
یک ابزار مدرن برای تست خودکار برنامههای وب است که بهدلیل سرعت بالا و سهولت استفاده، بسیار محبوب شده است.
ویژگیها:
-
مناسب برای توسعهدهندگان Front-End
-
پشتیبانی از تستهای End-to-End
-
قابلیت مشاهده زنده اجرای تستها
تست غیرعملکردی چیست؟

در کنار پارامترهای کمی و عملکردی، تعاریفی نیز وجود دارند که کیفی هستند و مستقیم به عملکرد نرمافزار مربوط نمیشوند. تست غیر عملکردی به همین منظور ایجاد شده است تا جنبههای کیفیتر نرمافزار را بررسی کند. کیفیت بهطور عمده به زمان، دقت، ثبات، درستی، قابلیت اعتماد و دوام یک محصول در شرایط نامطلوب مختلف بستگی دارد.
به بیان نرمافزاری، هنگامی که یک برنامه راحت، موثر و تحت هر شرایطی مطابق انتظار کاربر کار میکند، از آن بهعنوان یک برنامه قابل اعتماد یاد میشود. براساس این جنبههای کیفی، انجام تست تحت این پارامترها بسیار حیاتی است. به این نوع تست، تست غیر عملکردی میگویند. در این تست از ابزارهایی مثل LoadRunner، JMeter و… استفاده میشود.
انواع تستهای غیر عملکردی
در ادامه به معرفی انواع مختلف تستهای غیر عملکردی میپردازیم.
تست کارایی (Performance Testing)
تست کارایی به تنهایی شامل ۴ مرحله تست است:
۱- تست لود (Load Testing)
تست لود بررسی میکند که نرمافزار تحت حجم کاری عادی چگونه عمل میکند و آیا میتواند وظایف خود را در زمان تعیینشده و بدون مشکل انجام دهد. تست لود، توانایی برنامه را برای انجام عملکرد صحیح در زمان تعیینشده و توانایی تحمل حجم بار کاری میسنجد.
۲- تست استرس (Stress Testing)
در این تست، برنامه با حجم کاری اضافی تحت فشار قرار میگیرد و معیارهایی مانند زمان پاسخگویی، میزان استفاده از منابع سختافزاری و تعداد درخواستهای موفق و ناموفق بررسی میشوند.
برای مثال، وبسایتی را در نظر بگیرید که برای بررسی رفتارش در زمانی که کاربران در پیک دسترسی هستند، تست میشود. ممکن است شرایطی وجود داشته باشد که حجم کار فراتر از حجم کار مشخصشده اولیه باشد. ممکن است وبسایت با کندی سرعت، اختلال در پاسخدهی یا خرابی کامل مواجه شود.
آزمون استرس برای بررسی این شرایط با استفاده از ابزارهای اتوماسیونی است که از آنها برای ایجاد یک وضعیت واقعی در حجم کار بالا و پیدا کردن نقایص استفاده میشود.
۳- تست حجم (Volume Testing)
در تست حجم، توانایی نرمافزار برای پردازش صحیح دادهها در حجم ارائهشده را در یک محیط واقعی آزمایش میکنند. در این مواقع برنامه برای سنجش صحت و قابلیت اطمینان، تحت شرایط نامطلوب تست میشود.
۴- تست پایداری (Endurance Testing)
در تست پایداری، دوام نرمافزار در برابر حجم کاری مداوم و طولانیمدت بررسی میشود تا مشخص شود که آیا در طول زمان دچار کاهش کارایی یا خرابی میشود یا خیر.
انجام همه این تستها برای این است که نرمافزار بدون اشکال کار کند. از این تستها برای اجرای برنامه بدون خرابی در هر لحظه، یافتن مشکلات و باگها و راه حل آنها و در نهایت توسعه یک محصول باکیفیت استفاده میشود.
تست قابلیت استفاده (Usability Testing)
در این نوع تست، عوامل مختلفی مثل سادگی استفاده، قابلیت یادگیری، و سرعت انجام وظایف توسط کاربران اندازهگیری میشود. ابزارهایی مثل Optimal Workshop و UsabilityHub معمولا در این تستها به کار گرفته میشوند.
تست امنیتی (Security Testing)
تست امنیتی بررسی میکند که نرمافزار تا چه حد در برابر تهدیداتی مانند نفوذ، دسترسی غیرمجاز و حملات مخرب مقاوم است. این تست شامل ارزیابی مواردی مانند کنترل دسترسی، رمزنگاری دادهها و مدیریت نشستها میشود. حوزههای کلیدی که باید در این تست سنجیده شوند عبارتند از: اعتبارسنجی، تایید هویت کاربران و دسترسی آنها به دادهها براساس نقشهایی مانند مدیریت، تعدیلکننده (moderator)، سازنده (composer) و کاربر معمولی.
ابزارهای محبوب برای Non-Functional Testing
ابزارهای محبوب برای تستهای غیر عملکردی (Non-Functional Testing) شامل موارد زیر هستند. این ابزارها برای ارزیابی کارایی، امنیت، قابلیت اطمینان، و دیگر جنبههای غیر عملکردی نرمافزار استفاده میشوند:
ابزارهای تست کارایی:
۱. Apache JMeter
-
- ابزار متنباز برای تست لود و استرس
- مناسب برای تست برنامههای تحت وب و سرویسهای شبکه
- قابلیت ارائه گزارشهای گرافیکی از نتایج تست
۲. LoadRunner (Micro Focus)
-
- ابزار پیشرفته برای تست لود و کارایی
- پشتیبانی از انواع پروتکلها برای شبیهسازی کاربران واقعی
- مناسب برای پروژههای بزرگ و محیطهای پیچیده
۳. Gatling
-
- ابزار متنباز و مقیاسپذیر برای تست لود و کارایی
- امکان تعریف تستها به زبان Scala
- مناسب برای تست APIها و اپلیکیشنهای تحت وب
ابزارهای تست امنیتی (Security Testing):
۱. OWASP ZAP (Zed Attack Proxy)
-
- ابزار متنباز برای شناسایی آسیبپذیریهای امنیتی در برنامههای وب
- قابلیت تست خودکار و دستی
- مناسب برای توسعهدهندگان و تستکنندگان امنیت
۲. Burp Suite
-
- ابزار قدرتمند برای شناسایی و بهرهبرداری از آسیبپذیریهای امنیتی
- قابلیت اسکن پیشرفته و آنالیز ترافیک شبکه
- مناسب برای تست نفوذ و امنیت برنامههای وب
۳. Nessus
-
- ابزار اسکن آسیبپذیریهای امنیتی
- قابلیت شناسایی آسیبپذیریهای شبکه و نرمافزار
- مناسب برای سازمانهایی که نیاز به ارزیابی امنیتی گسترده دارند
ابزارهای تست قابلیت استفاده (Usability Testing):
۱. Optimal Workshop
-
- ابزار تخصصی برای تست رابط کاربری (UI) و تجربه کاربری (UX)
- قابلیت تحلیل و ارائه نتایج به صورت بصری
- مناسب برای تست قابلیت یادگیری و راحتی استفاده
۲. UsabilityHub
-
- ابزار آنلاین برای انجام تستهای قابلیت استفاده توسط کاربران واقعی
- امکان دریافت بازخورد کاربران از طراحیهای رابط کاربری
- مناسب برای تیمهای طراحی محصول
۳. Crazy Egg
-
- ابزار تحلیل رفتار کاربران در وبسایتها
- ارائه نقشههای حرارتی (Heatmaps) و کلیکها
- مناسب برای بهبود تجربه کاربری و طراحی صفحات وب
ابزارهای تست استرس و پایداری (Stress and Endurance Testing):
۱. Neoload (Tricentis)
-
- ابزار تست لود و استرس برای برنامههای تحت وب و موبایل
- امکان شبیهسازی میلیونها کاربر همزمان
- مناسب برای سنجش عملکرد در حجم کاری بالا
۲. BlazeMeter
-
- ابزار تست کارایی و استرس مبتنی بر فضای ابری
- امکان تست APIها و برنامههای تحت وب
- مناسب برای محیطهای توسعه Agile
ابزارهای تست حجم (Volume Testing):
۱. IBM Rational Performance Tester
-
- ابزار جامع برای شبیهسازی حجم دادههای زیاد
- قابلیت آنالیز و ارائه گزارشهای دقیق
- مناسب برای پروژههای سازمانی
۲. SQL Query Stress
-
- ابزار سبک و ساده برای تست حجم دادهها در پایگاه دادهها
- مناسب برای شناسایی نقاط ضعف کوئریهای SQL
- مناسب برای توسعهدهندگان پایگاه داده
ابزارهای تست بومیسازی (Localization Testing):
۱. Selenium
-
- ابزار متنباز برای اتوماسیون تستها و بررسی تغییرات زبانی
- مناسب برای بومیسازی رابط کاربری
- پشتیبانی از چندین مرورگر و زبان برنامهنویسی
۲. Trados Studio
-
- ابزار حرفهای برای مدیریت ترجمه و بومیسازی محتوا
- مناسب برای بررسی تغییرات متنی و زبان
- مناسب برای پروژههای بومیسازی چندزبانه
تفاوت بین تست فانکشنال و تست غیرفانکشنال
با توجه به مطالبی که تاکنون گفته شد، به احتمال زیاد شما حالا تصویر روشنتری از تفاوتهای بین تست عملکردی و غیر عملکردی به دست آوردهاید. برای مقایسه راحتتر جدول زیر را بهدقت بررسی کنید:
ویژگی | تست عملکردی | تست غیر عملکردی |
---|---|---|
هدف اصلی | بررسی «آنچه» محصول انجام میدهد؛ یعنی عملکردهای اصلی نرمافزار. | ارزیابی «چگونگی» عملکرد نرمافزار؛ مانند کارایی، امنیت و قابلیت استفاده. |
تمرکز بر | عملیات و اقدامات نرمافزار برای اطمینان از تطابق با نیازهای کسبوکار. | رفتار نرمافزار تحت شرایط خاص، مانند بار بالا یا حملات امنیتی. |
مبنای تست | بر اساس نیازهای کسبوکار و مشخصات عملکردی. | بر اساس انتظارات مشتری و الزامات غیر عملکردی. |
روش اجرا | اغلب بهصورت دستی انجام میشود؛ مانند تست جعبه سیاه. | معمولاً با استفاده از ابزارهای خودکار انجام میشود. |
ابزارهای معمول | Selenium، Appium، JUnit، TestComplete، Postman، Cucumber، SoapUI، Ranorex، Katalon Studio، Cypress. | JMeter، LoadRunner، Apache Benchmark، Nessus، OWASP ZAP، Burp Suite، Optimal Workshop، UsabilityHub. |
انواع تست | تست واحد (Unit Testing)، تست یکپارچهسازی (Integration Testing)، تست سیستم (System Testing)، تست پذیرش (Acceptance Testing). | تست کارایی (Performance Testing)، تست لود (Load Testing)، تست استرس (Stress Testing)، تست حجم (Volume Testing)، تست امنیتی (Security Testing)، تست نصب (Installation Testing)، تست پایداری (Recovery Testing). |
مثال کاربردی | بررسی اینکه آیا صفحه ورود به سیستم، کادرهای ورود متن برای نام کاربری و گذرواژه را بهدرستی نمایش میدهد یا خیر. | ارزیابی اینکه صفحه ورود به سیستم تحت بار سنگین (مثلاً تعداد زیاد کاربران همزمان) بهدرستی عمل میکند یا خیر. |
بهترین شیوه انجام تست عملکردی و غیرعملکردی
برای موفقیت در پروژههای نرمافزاری، اجرای تستهای عملکردی و غیرعملکردی به شیوهای صحیح و اصولی بسیار حائز اهمیت است. انتخاب روشها و ابزارهای مناسب میتواند به شما در شناسایی نقاط ضعف نرمافزار، بهبود کیفیت آن و ارائه یک محصول با عملکرد بینقص کمک کند. در اینجا به برخی از بهترین شیوهها در انجام این تستها اشاره میکنیم:
- برنامهریزی دقیق و تعریف اهداف: پیش از شروع تست، اهداف مشخصی تعیین کنید و برنامهای دقیق برای پوشش تمام جوانب نرمافزار تدوین کنید.
- انتخاب ابزار مناسب برای هر نوع تست: استفاده از ابزارهای قدرتمند مانند Selenium برای تست عملکردی یا JMeter برای تست غیرعملکردی باعث افزایش دقت و کارایی تستها میشود.
- ترکیب تست دستی و خودکار برای بهینهسازی فرایند: استفاده همزمان از تستهای دستی و خودکار میتواند پوشش بیشتری ایجاد کرده و دقت و سرعت تستها را بهینه کند.
جمعبندی
تست عملکردی و غیرعملکردی دو جنبه مکمل برای تضمین کیفیت نرمافزار هستند. هر یک از این تستها نقش کلیدی در شناسایی باگها و بهبود تجربه کاربر دارند. انتخاب نوع تست مناسب به اهداف پروژه و نیازهای کاربر بستگی دارد. ابزارها و روشهای ذکر شده میتوانند به شما در اجرای بهتر این تستها کمک کنند.
منابع
سوالات متداول
این تست معمولاً در طول مراحل مختلف توسعه نرمافزار، پس از تکمیل یک ماژول یا قابلیت خاص، و قبل از تست سیستم انجام میشود.
این تست معمولاً پس از اتمام تست عملکردی و قبل از تحویل نرمافزار به مشتری یا انتشار آن انجام میشود.
بله، در برخی موارد، این دو تست میتوانند همزمان اجرا شوند، بهویژه در محیطهایی که ابزارهای خودکار برای هر دو نوع تست استفاده میشوند.
دیدگاهتان را بنویسید