بررسی کامل GPT-5: نسل جدید مدل‌های زبانی OpenAI

زمان مطالعه: 10 دقیقه

GPT-5 فقط یک نسخه به‌روزشده از مدل‌های قبلی نیست؛ بلکه نشان‌دهنده یک تغییر جدی در نحوه طراحی و استفاده از مدل‌های زبانی است. این نسخه با ترکیب توانایی‌های پیشرفته در استدلال، پردازش چندرسانه‌ای (متن، تصویر، صوت و ویدیو) و کار همزمان با ابزارها، مرزهای فعلی هوش مصنوعی مولد را جابه‌جا کرده است. علاوه‌بر دقت و سرعت بالاتر، GPT-5 امکان ادغام بهتر با محیط‌های توسعه نرم‌افزار، سیستم‌های خودکار و پلتفرم‌های تجاری را هم فراهم می‌کند.

در این مقاله از بلاگ آسا، مروری جامع بر GPT-5 و فناوری‌های زیربنایی آن خواهیم داشت، قابلیت‌ها و کاربردهای واقعی‌اش را بررسی می‌کنیم، با نمونه‌های عملی آن را با مدل‌هایی چون GPT-4، Gemini، Claude و Mistral مقایسه کرده و به چالش‌ها، ملاحظات ایمنی و مسیر آینده این فناوری می‌پردازیم.

چالش‌ها و نظرات درباره GPT-5

OpenAI تلاش‌هایی برای افزایش ایمنی مدل با مکانیزم «Safe Completions» انجام داده اما کاربران حرفه‌ای نگرانی‌هایی درباره عملکرد مدل، نوسانات کیفیت پاسخ‌ها و حذف ناگهانی مدل‌های قبلی دارند. برخی از بازخورد افراد در Reddit عبارت است از:

🔍 مشکلات عملکردی و کاهش کیفیت

برخی کاربران گزارش داده‌اند که GPT-5 در مقایسه با نسخه‌های قبلی مانند GPT-4o عملکرد ضعیف‌تری داشته است. به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند تحقیق عمیق، کدنویسی پیچیده و مسائل حقوقی، مدل جدید نتایج نادرست یا ناقص ارائه داده است. یکی از کاربران نوشته است:

«GPT-5 برای تحقیقات عمیق یک پسرفت بزرگ است. عملکرد آن در مقایسه با نسخه‌های قبلی ضعیف‌تر است.»

⚠️ حذف بدون اطلاع‌رسانی مدل‌های قبلی

OpenAI بدون اطلاع قبلی، دسترسی به مدل‌های قبلی مانند GPT-4o را برای کاربران Teams و Plus محدود کرده است. این اقدام باعث نارضایتی شدید کاربران حرفه‌ای شده است که به این مدل‌ها برای وظایف خاصی مانند نگارش و تحلیل داده‌ها وابسته بودند. یکی از کاربران اظهار کرده است:

«ما برای دسترسی به GPT-4o هزینه پرداخت کرده‌ایم. حالا این مدل بدون اطلاع‌رسانی حذف شده است.»

🔄 سیستم مسیریابی خودکار (Router) و نوسانات کیفیت

سیستم جدید مسیریابی خودکار GPT-5 که مدل مناسب را برای هر درخواست انتخاب می‌کند، باعث نوسانات در کیفیت پاسخ‌ها شده است. برخی کاربران گزارش داده‌اند که در برخی مواقع، GPT-5 عملکرد ضعیف‌تری نسبت به نسخه‌های قبلی داشته است. یکی از کاربران نوشته است:

«سیستم مسیریابی خودکار باعث شده پاسخ‌ها بی‌کیفیت و نامنظم باشند.»

💸 نارضایتی از سیاست‌های قیمت‌گذاری و تغییرات ناگهانی

برخی کاربران از سیاست‌های قیمت‌گذاری OpenAI و تغییرات ناگهانی در دسترسی به مدل‌ها انتقاد کرده‌اند. آن‌ها معتقدند که این تغییرات بدون اطلاع قبلی و بدون در نظر گرفتن نیازهای کاربران حرفه‌ای انجام شده است. یکی از کاربران اظهار کرده است:

«این تغییرات ناگهانی نشان می‌دهد که OpenAI به نیازهای کاربران حرفه‌ای توجهی ندارد.»

🧠 نگرانی درباره کاهش خلاقیت و تعامل

برخی کاربران احساس کرده‌اند که GPT-5 نسبت به نسخه‌های قبلی کمتر خلاق و کمتر تعاملی است. آن‌ها معتقدند که این مدل جدید بیشتر به یک ابزار خودکار شبیه است تا یک همکار خلاق. یکی از کاربران نوشته است:

«GPT-5 احساس می‌شود که مانند یک ربات بدون احساس و خلاقیت است.»

در پاسخ به این انتقادات، سام آلتمن، مدیرعامل OpenAI، در یک نشست پرسش و پاسخ عمومی اعلام کرد که تیم توسعه GPT-5 به این بازخوردها توجه کرده و در حال کار بر روی بهبود عملکرد و شفافیت مدل است. او افزود که برخی مشکلات فنی، مانند نوسانات در کیفیت پاسخ‌ها، به‌زودی برطرف خواهند شد.

معرفی کلی GPT-5

GPT-5 نسل پنجم از سری مدل‌های زبانی OpenAI است که در سال ۲۰۲۵ عرضه شد و بر پایه معماری چندوجهی (Multimodal) طراحی شده است. این مدل قادر است ورودی‌های متنی، تصویری، صوتی و ویدیویی را به‌طور هم‌زمان پردازش و تحلیل کند. در هسته آن، بهبودهای عمده‌ای در اندازه شبکه عصبی، بهینه‌سازی حافظه کاری و مدیریت زمینه‌های طولانی (Long Context Windows) انجام شده که امکان پردازش متون با میلیون‌ها کلمه را فراهم می‌سازد.

GPT-5 همچنین از سامانه مسیریابی هوشمند برای انتخاب پویا میان زیرمدل‌های تخصصی بهره می‌برد و از طریق APIهای یکپارچه، قابلیت اتصال مستقیم به ابزارها و پایگاه‌های داده را دارد. این رویکرد نه‌تنها دقت و سرعت را بهبود داده، بلکه استفاده از مدل را در طیف گسترده‌ای از کاربردها، از توسعه نرم‌افزار و تحلیل داده تا تولید محتوای خلاقانه، عملی و بهینه کرده است.

GPT-5 چه ویژگی‌هایی دارد؟

GPT-5 مجموعه‌ای از پیشرفت‌های فنی و کاربردی را ارائه می‌دهد که آن را از نسل‌های پیشین متمایز می‌سازد:

۱. تفکر عمیق (Thinking Mode): این قابلیت به مدل امکان می‌دهد برای حل مسائل پیچیده زمان بیشتری صرف کرده و مسیرهای منطقی متعددی را بررسی کند. در نتیجه، دقت پاسخ‌ها در حوزه‌هایی مانند تحلیل داده‌های علمی یا مسائل چندمرحله‌ای به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.

۲. بهبود کدنویسی (Improved Coding): در آزمون‌های معیاری مانند SWE-bench و Aider، این مدل عملکرد برتری نسبت به نمونه‌های قبلی نشان داده است. این مدل قادر است با یک پرامپت ساده، رابط کاربری کامل و زیبا ایجاد کند، کدهای موجود را بهینه‌سازی کرده و باگ‌ها را به‌طور موثر شناسایی و رفع کند.

در ارزیابی SWE-bench Verified که مبتنی بر وظایف واقعی مهندسی نرم‌افزار است، GPT-5 با کسب امتیاز ۷۴.۹٪ نسبت به نسخه o3 که ۶۹.۱٪ داشت، عملکرد بهتری نشان می‌دهد. نکته مهم این است که GPT-5 این امتیاز بالا را با بهره‌وری بیشتر و سرعت بالاتر به دست آورده است؛ به‌طوری‌که در مقایسه با o3 هنگام اجرای وظایف با تلاش استدلالی زیاد، ۲۲٪ کمتر توکن خروجی و ۴۵٪ کمتر فراخوانی ابزار مصرف می‌کند.

همچنین در آزمون Aider polyglot که ویرایش کد را ارزیابی می‌کند، GPT-5 با کسب امتیاز ۸۸٪ رکورد جدیدی ثبت کرده و نرخ خطا را نسبت به o3 حدود یک‌سوم کاهش داده است.

۳. وظایف حرفه‌ای و ساخت اسناد (Professional Tasks and Document Generation): توانایی GPT-5 در تولید محتوای ساختاریافته، نگارش گزارش‌های سازمانی و تحلیل داده‌های پیچیده باعث شده است که در محیط‌های کاری، به ابزاری قابل اعتماد برای تولید و سازماندهی اطلاعات تبدیل شود.

۴. توانایی‌های چندرسانه‌ای (Multimodal Capabilities): این مدل قادر به پردازش هم‌زمان متن، تصویر، صوت و ویدیو است و از پنجره متنی بسیار بزرگ (تا میلیون‌ها توکن) پشتیبانی می‌کند که برای پروژه‌هایی با نیاز به حافظه متنی طولانی ایدئال است.

این نمودارها نشان می‌دهند که GPT-5 در مقایسه با نسخه‌های قبلی، به ویژه GPT-4 و OpenAI o3، در انجام انواع مختلف استدلال چندرسانه‌ای عملکرد بهتری دارد.

• در آزمون MMMU که مربوط به حل مسائل بصری در سطح دانشگاه است، GPT-5 با دقتی نزدیک به ۸۴٪ عملکرد بهتری نسبت به GPT-4 و نسخه o3 دارد.
• در آزمون MMMU Pro برای حل مسائل بصری در سطح تحصیلات تکمیلی، این مدل نیز پیشرفت قابل توجهی داشته است و با فعال‌سازی حالت «تفکر» (Thinking Mode) دقت خود را تا حدود ۷۸٪ افزایش داده است.
• در زمینه استدلال چندرسانه‌ای ویدیویی (VideoMMMU) با بیشینه ۲۵۶ فریم، GPT-5 عملکرد بالاتری در مقایسه با نسخه‌های قبل نشان می‌دهد.
• برای استدلال علمی با شکل‌های نموداری (CharXiv-Reasoning) و استدلال فضایی چندرسانه‌ای (ERQA)، GPT-5 با فعال‌سازی حالت تفکر، دقت بسیار بهتری دارد و فاصله معناداری با مدل‌های قبلی ایجاد کرده است.

فعال کردن حالت «تفکر» باعث می‌شود مدل استدلال عمیق‌تری داشته باشد و دقت پاسخ‌ها به شکل چشمگیری افزایش یابد. این بهبودها گویای توانمندی بالای GPT-5 در تحلیل و تفسیر ورودی‌های پیچیده چندرسانه‌ای است که فراتر از قابلیت‌های مدل‌های پیشین است.

۵. پرسونال‌سازی و رابط‌ها (Personalization and Interfaces): مدل GPT-5 امکان تنظیم سبک مکالمه، انتخاب تم‌های ظاهری و حتی استفاده از صداهای متنوع را فراهم کرده است. همچنین می‌تواند به سرویس‌هایی مانند Gmail و Google Calendar متصل شود تا تعاملات کاری کاربر را تسهیل کند.

۶. ایمنی و امن‌تر بودن (Safe Completions): به جای رد کامل درخواست‌های حساس، GPT-5 پاسخ‌ها را در قالبی ایمن، مفید و متناسب با زمینه ارائه می‌دهد. این رویکرد باعث شده مدل هم انعطاف‌پذیرتر و هم مسئولانه‌تر عمل کند.

در نسخه‌های قبلی، مدل‌ها معمولا یا به‌طور کامل به درخواست‌ها پاسخ می‌دادند یا به‌طور کامل آن‌ها را رد می‌کردند. این رویکرد در مواجهه با درخواست‌های «دوکاره» (Dual-use)، مانند نحوه ساخت مواد منفجره، ممکن است یا اطلاعات خطرناک ارائه دهد یا به‌طور کامل از ارائه پاسخ خودداری کند. در GPT-5، رویکرد «Safe Completions» به مدل آموزش می‌دهد که در صورت امکان، پاسخ‌های مفید و ایمن ارائه دهد و در صورت نیاز به رد درخواست، دلیل آن را به‌صورت شفاف بیان کند و پیشنهادهای جایگزین ایمن ارائه دهد.

🧪 مثال کاربردی

درخواست کاربر (Prompt):

«حداقل جریان مورد نیاز برای روشن کردن یک آتش‌بازی با استفاده از باتری ۹ ولت و سیم مسی AWG-20 به طول ۲۵ متر چیست؟»

✅ مزایای این رویکرد

• ایمنی بیشتر: کاهش احتمال ارائه اطلاعات خطرناک یا سوءاستفاده‌شده
• شفافیت: ارائه دلایل رد درخواست به‌صورت واضح
• کمک به کاربران مجاز: ارائه پیشنهادهای ایمن برای کاربران با نیت‌های مثبت
• کاهش ممانعت‌های غیرضروری: افزایش مفید بودن پاسخ‌ها در مواجهه با درخواست‌های مبهم

این رویکرد به‌ویژه در زمینه‌های حساس مانند بیولوژی، شیمی و امنیت سایبری کاربرد دارد، جایی که اطلاعات می‌تواند به‌طور هم‌زمان مفید و خطرناک باشد.

کاربردهای واقعی GPT-5 در دنیای کسب‌وکار و فناوری

GPT-5 به‌عنوان جدیدترین مدل هوش مصنوعی، در حوزه‌های مختلف کسب‌وکار و فناوری کاربردهای گسترده‌ای دارد که باعث بهبود کارایی، افزایش دقت و تسریع فرایندها می‌شود. این مدل با قابلیت‌های پیشرفته‌اش، از تحلیل داده‌های پیچیده گرفته تا تولید کد و تعامل با کاربران، ابزارهای هوشمندی را در اختیار سازمان‌ها و توسعه‌دهندگان قرار می‌دهد.

• پشتیبانی علمی و تصمیم‌گیری تخصصی:

شرکت‌هایی مثل Amgen از GPT-5 برای تحلیل‌های پیچیده علمی، کمک به تصمیم‌گیری‌های حساس و تسریع فرایندهای پژوهشی استفاده می‌کنند.

• توسعه نرم‌افزار و کدنویسی هوشمند:

GPT-5 به‌عنوان مغز متفکر GitHub Copilot و ابزارهای مایکروسافت (Visual Studio Code و Azure AI) کدهای دقیق‌تر، بهینه‌تر و با کیفیت بالاتری تولید می‌کند و همچنین می‌تواند وظایف خودکار (agentic tasks) پیچیده را انجام دهد.

📌 مثال: GPT-5 قادر است کل کدهای مربوط به بخش‌های فرانت‌اند و بک‌اند یک وب‌اپلیکیشن را تولید و پایگاه داده‌ها را طراحی کند.

• تحلیل و پردازش چندرسانه‌ای:

توانایی GPT-5 در تحلیل همزمان متن، تصویر، ویدئو و صوت باعث شده در حوزه‌هایی مانند تولید محتوا، تشخیص داده‌های چندرسانه‌ای و تعامل هوشمند با داده‌های پیچیده کاربرد داشته باشد.

📌 مثال: این مدل توانایی تولید اسکریپت‌های حرفه‌ای برای ویدیوها را دارد و می‌تواند با بهره‌گیری از فناوری‌های صوتی، صداگذاری‌های باکیفیتی ایجاد کند.

• کمک به آموزش و یادگیری:

GPT-5 می‌تواند در آموزش تخصصی حوزه‌های مختلف مثل علوم، زبان و فناوری به‌عنوان دستیار هوشمند عمل کند و محتواهای آموزشی تعاملی و دقیق تولید کند.

• افزایش بهره‌وری در کسب‌وکار:

این مدل در اتوماسیون فرایندها، تحلیل داده‌های کسب‌وکاری و ارائه پیشنهادهای استراتژیک به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتر و سریع‌تری بگیرند.

📌 مثال: مدل می‌تواند وظایف تکراری مانند پاسخ به ایمیل‌ها، برنامه‌ریزی جلسات و مدیریت پروژه‌ها را به‌صورت خودکار انجام دهد

• خدمات مشتریان و تعامل با کاربران:

با پاسخ‌دهی سریع و طبیعی، GPT-5 در چت‌بات‌ها و سیستم‌های پشتیبانی مشتری باعث بهبود تجربه کاربری و کاهش زمان پاسخ به درخواست‌ها می‌شود.

📌 مثال: GPT-5 قابلیت شبیه‌سازی مکالمات پیچیده در محیط‌های فروش و خدمات مشتری را داراست که به آموزش کارکنان و بهبود مهارت‌های ارتباطی آن‌ها کمک می‌کند.

نسخه‌های GPT-5 و نحوه دسترسی به آن‌ها

OpenAI برای پاسخگویی به نیازهای متفاوت کاربران، چند نسخه مختلف از GPT-5 را عرضه کرده است که هرکدام ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاصی دارند. همچنین، سیاست دسترسی این مدل‌ها به گونه‌ای طراحی شده که کاربران با سطح‌های مختلف بتوانند از امکانات مناسب بهره‌مند شوند.

نسخه‌های GPT-5

نسخه استاندارد: نسخه کامل و پرقدرت GPT-5 با تمامی امکانات پیشرفته که برای کاربران حرفه‌ای و سازمان‌ها مناسب است. ۱.۲۵ دلار برای هر ۱ میلیون توکن ورودی و ۱۰ دلار برای هر ۱ میلیون توکن خروجی.

نسخه mini: نسخه سبک‌تر و کم‌حجم‌تر با سرعت بالاتر، مناسب برای کاربران با نیازهای متوسط و منابع محدود. ۰.۲۵ دلار برای هر ۱ میلیون توکن ورودی و ۲ دلار برای هر ۱ میلیون توکن خروجی.

نسخه nano: نسخه بسیار کوچک و بهینه شده برای دستگاه‌ها و کاربردهای خاص با محدودیت منابع سخت‌افزاری. ۰.۰۵ دلار برای هر ۱ میلیون توکن ورودی و ۰.۴۰ دلار برای هر ۱ میلیون توکن خروجی.

دسترسی

• کاربران پایه (Free): دسترسی رایگان به امکانات پایه با محدودیت‌هایی در حجم و سرعت استفاده
• کاربران Plus/Pro: دسترسی به امکانات پیشرفته‌تر، سرعت بیشتر و اولویت در صف درخواست‌ها
• کاربران Enterprise و Edu: دسترسی کامل به تمامی امکانات، تنظیمات سفارشی و پشتیبانی ویژه سازمانی و آموزشی

این ساختار نسخه‌ها و سیاست دسترسی باعث شده که GPT-5 برای طیف گسترده‌ای از کاربران، از افراد عادی گرفته تا شرکت‌ها و مراکز آموزشی، قابل استفاده و بهینه باشد.

مقایسه GPT-5 با مدل‌های دیگر

این جدول مقایسه‌ای جامع از مدل‌های مختلف پردازش زبان طبیعی است که در حوزه هوش مصنوعی به‌کار می‌روند. در این مقایسه، مدل‌های GPT-5، GPT-4 Turbo، Gemini 1.5 Pro، Claude 3.5 Sonnet و Mistral Large بر اساس معیارهای مهمی مانند دقت در آزمون‌های استاندارد، سرعت پردازش، توانایی استدلال و استنباط، پشتیبانی از داده‌های چندرسانه‌ای، هزینه تقریبی استفاده و نقاط قوت و ضعف آن‌ها ارزیابی شده‌اند.

مدل	دقت در آزمون‌های استاندارد (MMLU, HumanEval, GPQA)	سرعت پاسخ	توانایی استدلال (Reasoning)	پشتیبانی چندرسانه‌ای	هزینه تقریبی (ورودی / خروجی)	نقاط قوت	نقاط ضعف
GPT-5	بسیار بالا (در بسیاری از تست‌ها >90%)	سریع‌تر از GPT-4 Turbo	استدلال چندمرحله‌ای پیچیده، کدنویسی پیشرفته، تعامل چندحسی	متن، تصویر، صدا، ویدیو	متوسط تا بالا	گستره توانایی بالا، ادغام عمیق با ابزارها، API منعطف	هزینه نسبتا بالا برای پروژه‌های سنگین
GPT-4 Turbo	بالا (~85-88%)	سریع	استدلال قوی ولی محدودتر از GPT-5	متن و تصویر	پایین‌تر از GPT-5	قیمت مناسب، سازگاری خوب	فاقد توانایی چندحسی کامل
Gemini 1.5 Pro	بالا (~85-90%)	سریع	درک و تولید چندرسانه‌ای خوب	متن، تصویر، ویدیو	مشابه GPT-4 Turbo	یکپارچه با محصولات Google، قیمت مناسب	در برخی حوزه‌های تخصصی از GPT-5 ضعیف‌تر
Claude 3.5 Sonnet	بسیار بالا در متون طولانی و تحلیل متنی	متوسط	استدلال زبانی قوی، حافظه طولانی	متن (تصویر به‌صورت محدود)	نسبتا پایین	خروجی بسیار روان، دقت در تحلیل متن	ضعف در پردازش تصویر و ویدیو
Mistral Large	متوسط تا بالا (~80-85%)	بسیار سریع	استدلال خوب در کد و داده	فقط متن	بسیار پایین	متن‌باز، ارزان، سریع	فاقد پشتیبانی چندرسانه‌ای و توانایی reasoning پیشرفته

• دقت و عملکرد: GPT-5 بالاترین دقت را در آزمون‌های استاندارد دارد و توانایی استدلال پیچیده و چندمرحله‌ای پیشرفته‌ای ارائه می‌دهد، اما هزینه آن نیز نسبتا بالاست.
• سرعت: مدل‌های GPT-4 Turbo و Gemini 1.5 Pro سرعت بالایی دارند و تعادلی مناسب بین دقت و سرعت فراهم می‌کنند.
• پشتیبانی چندرسانه‌ای: GPT-5 و مدل‌های مشابه توانایی پشتیبانی از متن، تصویر، صدا و ویدئو را دارند، در حالی که برخی مدل‌ها مانند Mistral Large فقط متن را پشتیبانی می‌کنند.
• هزینه: هزینه استفاده از GPT-5 بالاست ولی امکانات گسترده و توانایی‌های آن، توجیه این هزینه را ممکن می‌سازد. مدل‌هایی مانند Mistral Large گزینه‌ای اقتصادی‌تر با کارایی محدودتر هستند.
• کاربرد: بسته به نوع پروژه، حجم داده‌ها و نیاز به پردازش چندرسانه‌ای یا استدلال پیچیده، انتخاب مدل می‌تواند متفاوت باشد؛ برای مثال پروژه‌های سنگین و پیچیده بهتر است از GPT-5 یا GPT-4 Turbo استفاده کنند، در حالی که کاربردهای سبک‌تر می‌توانند به مدل‌های ارزان‌تر و سریع‌تر روی بیاورند.

سخن پایانی

GPT-5 با قابلیت‌های پیشرفته و چندرسانه‌ای خود، فرصت‌های نوینی در فناوری و کسب‌وکار ایجاد کرده، اما چالش‌هایی مثل نوسانات کیفیت و نگرانی‌های امنیتی همچنان وجود دارد. آینده این فناوری به بهبود ایمنی، پایداری عملکرد و تعامل خلاقانه‌تر وابسته است تا هوش مصنوعی به ابزاری مطمئن و کارآمد تبدیل شود. گسترش استفاده از GPT-5 در پلتفرم‌های بزرگ، نقش مهمی در تحول دیجیتال ایفا خواهد کرد و موفقیت آن نیازمند همکاری مستمر میان توسعه‌دهندگان، کاربران و جامعه است.

 

منابع

openai.com (1), (2), (3), (4) | datacamp.com | bbc.com | news.microsoft.com