شاید برایتان سوال باشد که روانشناس‌ها در سازمان‌ها چه نقشی دارند؟ آیا به کارهای بالینی می‌پردازند؟ آیا بخشی از منابع انسانی هستند؟ آیا دانشی از سازمان دارند؟ چگونه از دانش خود در سازمان استفاده می‌کنند؟ در دنیا آیا روانشناس‌ها در سازمان‌ها نیز حضور دارند؟ و …. این موضوعات، سوالات متداولی هستند که در ذهن افراد نقش می‌بندد. روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial and Organizational Psychology) یکی از گرایش‌های روانشناسی است که انجمن روانشناسی امریکا (APA) تعریف زیر را از آن ارائه داده است:
مطالعه علمی رفتار آدمی در سازمان‌ها و محیط کار که تمرکز اصلی آن بر اصول رفتاری فردی، تیمی و سازمانی است و از دانش روانشناسی برای حل مشکلات در محیط کار استفاده میکند.
وقتی به روانشناسی فکر می‌کنید چه چیزی به ذهنتان خطور میکند؟
احتمالا جواب شما در یکی از این دسته‌ها قرار می‌گیرد؛ روانشناسی یعنی درمان، یعنی تست گرفتن، یعنی حل مشکلات خانواده، یعنی تربیت فرزند، یعنی زوج درمانی، یعنی مشاوره پیش از ازدواج و ….
حقیقت این است که در گذشته و حتی امروزه افراد کمی با روانشناسی صنعتی و سازمانی آشنا بودند؛ اما امروزه اوضاع خیلی متفاوت شده است و این گرایش روز به روز خودش را بیشتر و بهتر به جامعه معرفی میکند. هدف ما این است که در این مقاله به زبان ساده روانشناسی صنعتی و سازمانی را معرفی کرده و در مورد کاربردهای آن صحبت کنیم.
تعریف روانشناسی صنعتی و سازمانی
بهتر است در ابتدای این مسیر تعریف مختصری از این رشته داشته باشیم:
روانشناسی صنعتی سازمانی یعنی استفاده از علم روانشناسی در محیط کار
روانشناسی صنعتی و سازمانی، گرایشی از روانشناسی است که اصول علمی-بنیادی روانشناسی را در محیط کار و سازمان‌ها استفاده میکند تا کار معنادارتر شده و بهره‌وری در محیط کار بیشتر شود.
چند لحظه‌ای به شغل‌هایی که در گذشته داشتید، فکر کنید. چه چیزهایی باعث شد تا هر روز اشتیاق لازم برای سرکار رفتن را داشته و آن محیط و شغل را دوست داشته باشید؟ در مقابل چه چیزهایی در محل کار، باعث حال بد و ناراحتی شما شده بود؟ این موضوعات، مواردی هستند که روانشناسان صنعتی و سازمانی به بررسی آن‌ها در محیط کار می‌پردازند.
نگاه ویژه به روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسان صنعتی و سازمانی وظایف متنوعی دارند که شامل مطالعه نگرش‌ها و رفتار کارگران، ارزیابی شرکت و آموزش‌های مدیریتی و … می‌شود. روانشناسی صنعتی و سازمانی، همانطور که از اسم آن مشخص است، دو جنبه اصلی دارد: صنعتی و سازمانی.
-
جنبه صنعتی
این بخش شامل بررسی نحوه مطابقت افراد با نقش‌های شغلی خاص است. این بخش از روانشناسی صنعتی و سازمانی گاهی اوقات به عنوان روانشناسی پرسنل نیز شناخته می‌شود. افرادی که در این زمینه کار می‌کنند ممکن است ویژگی‌های کارکنان را ارزیابی کرده و سپس این افراد را با مشاغلی مطابقت دهند که احتمالا در آن‌ها عملکرد خوبی خواهند داشت.
سایر کارکردهایی که در جنبه صنعتی قرار دارد شامل آموزش کارکنان، تدوین استانداردهای عملکرد شغلی و اندازه‌گیری عملکرد شغلی است.
-
جنبه سازمانی
بخش سازمانی بیشتر بر درک نحوه تاثیر سازمان‌ها بر رفتار فردی کارکنان تمرکز دارد. ساختارهای سازمانی، هنجارهای اجتماعی، سبک‌های مدیریتی و انتظارات نقش و …، همگی عواملی هستند که می‌توانند بر رفتار افراد در یک سازمان تاثیر بگذارند.
شش حوزه کلیدی در روانشناسی صنعتی و سازمانی
بر اساس کتاب «روانشناسی کاربردی برای کار» از موچینسکی، اکثر روانشناسان صنعتی و سازمانی در یکی از شش زمینه اصلی زیر فعالیت می‌کنند:
-
انتخاب کارکنان
این حوزه بیشتر شامل ارزیابی‌ها است. روش‌هایی مانند آزمون‌های غربالگری برای تعیین اینکه آیا متقاضیان شغل برای یک موقعیت خاص واجد شرایط هستند یا خیر، مثال‌هایی از این حوزه هستند.
-
ارگونومی
ارگونومی شامل طراحی رویه‌ها و تجهیزات، برای حداکثر کردن عملکرد و به حداقل رساندن آسیب‌ها است. مواردی مانند نور مناسب محیط، صندلی استاندارد و … .
-
توسعه سازمانی
روانشناسان صنعتی و سازمانی که در این زمینه کار می‌کنند، بیشتر به سازمان‌ها از طریق افزایش سود، طراحی مجدد محصولات و بهبود ساختار سازمانی کمک می‌کنند. به عبارتی این حوزه، روانشناسی در محیط کسب و کاری است.
-
مدیریت عملکرد
این حوزه شامل ارزیابی و تکنیک‌هایی است که برای تعیین اینکه آیا کارکنان وظایف خود را به خوبی انجام می‌دهند یا خیر؟ استفاده گرفته می‌شوند.
-
آموزش و توسعه
افراد متخصص در این زمینه اغلب تعیین می‌کنند که چه نوع مهارت‌هایی برای انجام مشاغل خاص، و همچنین توسعه و ارزیابی برنامه‌های آموزشی کارکنان ضروری است.
-
زندگی کاری
این حوزه بر بهبود رضایت کارکنان و افزایش بهره‌وری نیروی کار تمرکز دارد. روانشناسان صنعتی و سازمانی، در این حوزه برای یافتن راهکارهایی برای ایجاد شغل مفیدتر یا طراحی برنامه‌هایی که کیفیت زندگی را در محل کار بهبود می‌بخشد، تلاش کنند.
سایر موضوعات روانشناسی صنعتی و سازمانی که می‌توانید به آن‌ها بپردازید شامل موارد زیر است:
- تدوین برنامه‌های انگیزشی برای پرسنل
- برنامه توسعه‌ای مدیران و رهبران برای یادگیری مهارت‌های لازم
- افزایش تنوع در محیط کار
جمع‌بندی
در مجموع می‌توانیم بیشتر از گذشته به اهمیت روانشناسی در محیط کار بپردازیم. روانشناسان صنعتی و سازمانی، دانش روانشناسی و دانش سازمانی خود را توامان با هم به کار می‌برند و تلاش می‌کنند تا در حوزه‌های مختلفی مانند زندگی کاری، فرهنگ سازمانی، آموزش، جذب نیرو و… نقش ایفا کنند. هدف این است که در کنار سایر متولیان سازمانی، همراه شوند و بتوانند تاثیرگذاری بیشتری در امور داشته باشند.
نویسنده: زکیه حسین پور
یک روانشناس شیفته یادگیری و ساخت ارتباطات سازنده که معتقد است همه چیز به انسان و تعاملاتش برمی‌گردد.
