در پشت پرده هر نرم‌افزار موفق، یک طرح قوی نهفته است. طرح توسعه نرم‌افزار (Software Development Plan) که به اختصار SDP هم گفته می‌شود، یک نقشه راه استراتژیک است که کمک می‌کند تا فرایند توسعه به شکلی روان و بهینه انجام شود. تیم توسعه بدون یک طرح مشخص، در معرض خطرات مختلفی قرار می‌گیرد که به راحتی می‌تواند پروژه را از مسیر خارج کند؛ اما موضوع مهم این است که: «چگونه یک طرح توسعه نرم افزار موفق بنویسیم؟» در این مقاله از بلاگ آسا به شما کمک می‌کنیم تا بتواند یک SDP موثر ایجاد کنید.
طرح توسعه نرم افزار چیست؟
طرح توسعه نرم‌افزار کل چرخه عمر طراحی و ایجاد نرم افزار از جمله اهداف، منابع، بودجه و جدول زمانی را مشخص می‌کند. این طرح به تیم‌های توسعه کمک می‌کند تا از کارایی فرایند، مدیریت منابع، پیشگیری از ریسک، کنترل هزینه‌ها و تحویل به موقع نرم‌افزار مطمئن شوند. یک طرح توسعه پایه و اساس پروژه‌های نرم‌افزاری موفق را مشخص می‌کند و شامل عناصر مهم زیر است:
- اهداف پروژه
- جدول زمانی
- تعیین مسئولیت‌ها
- بودجه تعیین شده
SDP باید شامل ارزیابی دقیقی از تهدیدها و خطراتی باشد که پروژه با آن‌ها مواجه است. این موضوع می‌تواند فرایند تست، بازخورد و بازبینی نرم افزار را نیز شامل شود.. اگر نرم‌افزار در مرحله تست چندین ایراد مختلف داشته باشد، تیم توسعه و سرمایه‌گذاران ممکن است به دلیل پیش‌بینی نکردن مشکلات و نداشتن بودجه پروژه را متوقف کنند.
اهمیت استفاده از طرح توسعه نرم‌افزار
حالا می‌دانیم که برای ایجاد یک SDP باید چه هدفی را دنبال کنیم، اما آیا واقعا به این طرح نیاز داریم؟ درست است که فرایند توسعه می‌تواند بدون داشتن یک برنامه مشخص شروع شود و توسعه‌دهندگان می‌توانند یک پروژه ساده را در کمتر از یک روز بسازند، ولی نداشتن برنامه به ویژه در پروژه‌های بزرگ و پرهزینه، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.
وقتی پروژه صدها توسعه‌دهنده و میلیاردها تومان بودجه را درگیر کرده است، شروع کورکورانه فرایند توسعه نرم‌افزار بدون داشتن برنامه می‌تواند خطرناک باشد. خطرات و مشکلات احتمالی ناشی از بی‌برنامگی عبارتند از:
- افزایش میزان هزینه نسبت به پیش‌بینی‌ها
- انتظارات غیرواقعی از نیروی انسانی
- تاخیر در تحویل نهایی محصول
شرکت‌ها معمولا در این تله‌ها گرفتار می‌شوند و پروژه توسعه نرم‌افزار آن‌ها بیش از حد طول می‌کشد؛ بنابراین داشتن یک طرح توسعه نرم‌افزار می‌تواند کل چرخه توسعه را بهینه کند و همه اعضای گروه را در یک مسیر مشخص، همسو نگه دارد. وقتی یک طرح توسعه کاربردی ایجاد کنید، این امکان را دارید از آن طرح برای پروژه‌های بعدی هم استفاده کنید.
اجزای حیاتی طرح توسعه نرم‌افزار
همان‌طور که اشاره کردیم، SDP سندی اساسی است که محدوده پروژه، اهداف و استراتژی‌های به کار گرفته شده در طول چرخه عمر توسعه را مشخص می‌کند. یک طرح توسعه با ساختار مناسب به عنوان راهنما و وسیله‌ای برای ارتباط و هماهنگی بین اعضای تیم پروژه و ذی‌نفعان عمل می‌کند. بیایید اجزای اصلی این طرح را بررسی کنیم:
- معرفی پروژه: اولین بخش از طرح توسعه، یک نمای کلی، واضح و مختصر از پروژه، هدف و اهمیت آن ارائه می‌دهد. این عنصر مهم، زمینه لازم را برای اجزای بعدی طرح فراهم می‌کند.
- ساختار پروژه: نقش‌ها و مسئولیت‌های همه اعضای تیم از جمله مدیران پروژه، توسعه‌دهندگان، آزمایش‌کنندگان و ذی‌نفعان را مشخص می‌کند. همچنین ساختار در سلسله‌مراتب اختیارات، کانال‌های ارتباطی و تفویض وظایف موثر است.
- زمان‌بندی پروژه: یک جدول زمانی می‌تواند پروژه را به بخش‌های قابل مدیریت تقسیم کند که شامل نقاط عطف، موارد قابل تحویل و ضرب‌الاجل‌ها است. برنامه زمانی دقیق به تخصیص منابع، ارزیابی پیشرفت و ریسک کمک می‌کند.
- تعیین منابع: این عنصر منابع مورد نیاز و ابزار دستیابی به آن‌ها را مشخص می‌کند. منابع لازم برای پروژه معمولا شامل نیروهای انسانی، سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مورد نیاز و مقدار بودجه است. مدیریت صحیح منابع برای موفقیت پروژه مهم است.
- روش‌شناسی توسعه: روش‌شناسی یا متدولوژی به روش‌ها، ابزارها و فرایندهای مربوط به تحلیل، طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌های نرم‌افزاری اشاره دارد. روش‌شناسی راهی عالی برای بهینه‌سازی مسئولیت‌ها و اهداف توسعه است.
- تضمین کیفیت: این عنصر به استراتژی‌های تست از جمله انواع تست، معیارهای موفقیت و فرایندهای مدیریت خطا اشاره دارد. تضمین کیفیت به ما این اطمینان را می‌دهد که نرم‌افزار قبل از انتشار به طور کامل تست شده است.
- مستندسازی: SDP باید یک استراتژی مستندسازی جامع داشته باشد که الزامات، پیشرفت پروژه، نقاط عطف، ریسک‌ها و موارد دیگر را مشخص کند. مستندسازی راهی عالی برای تحلیل هر مرحله از پروژه است.
چگونه یک طرح توسعه نرم افزار موفق ایجاد کنیم؟
برای اینکه بتوانید یک طرح توسعه نرم‌افزار خوب بنویسید، مراحل زیر را دنبال کنید:
۱. محدوده پروژه را تعریف کنید
محدوده پروژه ستون مرکزی طرح توسعه شماست که بقیه موارد حول آن ایجاد می‌شوند. به عبارتی، محدوده به تمامی کارهایی که شما در توسعه نرم افزار انجام می‌دهید اشاره دارد. هدف از محدود پروژه، پیش‌بینی نیازمندی‌های لازم برای انجام کارهای ضروری و اجتناب از کارهای غیرضروری است.
برای تعریف محدوده با مشتری، تیم توسعه و سایر ذی‌نفعان جلسه بگذارید. در جلسه جنبه‌های اصلی پروژه مانند بودجه، منابع، جدول زمانی، وظایف، فناوری‌ها و ابزارهای مورد نیاز و شرایط تحویل پروژه را به طور عمیق مورد بحث قرار دهید تا محدوده پروژه مشخص شود. با مشخص کردن محدوده می‌توانید کل پروژه را برنامه‌ریزی کنید.
۲. اهداف پروژه را مشخص کنید
پس از بررسی محدوده پروژه، مرحله بعدی شناسایی اهداف و نیازهاست. یک هدف روشن می‌تواند دید واضحی از نقشه راه و مقصد نهایی برای تیم توسعه فراهم کند. مرحله تعیین اهداف پروژه شامل مشخص کردن ماموریت، چشم‌اندازها و راه رسیدن به مقصد است. استفاده از معیارهایی مانند SMART می‌تواند اهداف را عملیاتی و دست‌یافتی‌تر کند.
اهداف را به وظایف قابل‌اجرا تقسیم کرده و آن‌ها را بر اساس اهمیت و امکان‌سنجی اولویت‌بندی کنید. عواملی مانند نیازهای کاربر، الزامات فنی، در دسترس بودن منابع و محدودیت‌های احتمالی را در نظر بگیرید. علاوه بر این، شاخص کلیدی عملکرد (KPI) را برای هر مرحله از توسعه پروژه مشخص کنید تا ببینید به اهداف خود رسیده‌اید یا خیر.
۳. یک تیم از توسعه‌دهنده‌ها تشکیل دهید
بر اساس اهداف تعریف شده در مرحله قبل می‌توانید یک تیم توسعه تشکیل دهید. این مرحله به خصوص در پروژه‌هایی با رویکرد آبشاری (Waterfall) یا مدل اسکرام (Scrum) حیاتی است. انتخاب اعضای مناسب از همان ابتدا می‌تواند موفقیت پروژه را در حفظ کیفیت و زمان تحویل مشخص کند.
از طرفی، وقتی صحبت از توسعه نرم‌افزار چابک می‌شود، تیم به واحدهای مستقل کوچک‌تر تقسیم خواهد شد. هر تیم فرعی روی مراحل مختلف توسعه تمرکز خواهد داشت. در نهایت پس از تشکیل تیم، تعیین یک مدیر پروژه برای مدیریت کارآمد کل تیم ضروری است. سپس وظایف را طبق SDP به هر یک از اعضای تیم اختصاص دهید تا آن‌ها بدانند که چه کارهایی را باید در فرایند توسعه انجام دهند.
۴. پروژه را به کارهای کوچک تقسیم کنید
تعیین جدول زمانی وابسته به کارها یا تسک‌هایی است که تیم توسعه انجام خواهند داد؛ پس باید کارها را به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. تقسیم کارها به وظایف کوچک به شما کمک می‌کنند تا پروژه را بهتر مدیریت کنید و به مهلت‌های زمانی برسید. با این کار می‌توانید بودجه، نیروهای کاری و زمان را در کنترل خود داشته باشید.
اگر هم مشکلی در هر یک کارها ایجاد شود، آن مشکل کوچک و قابل کنترل خواهد بود و می‌توان به سرعت برطرفش کرد. پس از تقسیم‌بندی کارها به وظایف کوچک، مشخص کنید که می‌خواهید هر یک از اعضای تیم چه کاری انجام دهد و نتیجه مورد انتظار برای آن‌ها چیست. داشتن تصویری واضح از آنچه باید انجام شود به تیم توسعه کمک می‌کند تا هدفمند کار کند.
۵. ریسک پروژه را ارزیابی کنید
ما در جهانی غیرقابل پیش‌بینی زندگی می‌کنیم که در آن هر چیزی ممکن است اتفاق بیفتد. شما باید آماده پذیرش ریسک باشید و عدم اطمینان را بپذیرید. اگر می‌خواهید نرم‌افزار خود را با موفقیت پیاده‌سازی کنید، باید برای موقعیت‌های پیش‌بینی نشده برنامه‌ریزی کنید.
شما باید خطرات بالقوه‌ای که می‌تواند مانع فرایند توسعه شود را شناسایی کرده و آن‌ها را رفع کنید. برخی از ریسک‌ها می‌توانند تاخیر در تحویل پروژه، قصور در انجام وظایف یا عدم اطمینان اقتصادی باشند. کارشناسان استفاده از ماتریس ریسک را برای تعریف احتمال و شدت ریسک توصیه می‌کنند. با این حال، شما می‌توانید از هر تکنیک دیگری برای مدیریت ریسک استفاده کنید.
۶. هر مرحله از پروژه را تحلیل کنید
جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها بخش مهمی از طرح توسعه نرم‌افزار است؛ چرا که درصد موفقیت را افزایش می‌دهد. هدف از تحلیل پروژه این است که ببینیم آیا SDP با چیزی که در واقعیت انجام می‌شود مشابه است یا خیر. چرخه عمر توسعه نرم‌افزار شامل برنامه‌ریزی، بررسی نیازمندی‌ها، طراحی، توسعه و تست است.
از دل هر یک از مراحل اطلاعات زیادی استخراج می‌شود که به شما در بررسی پیشرفت پروژه منطبق بر محدوده کمک می‌کنند. داده‌ها را می‌توانید از طریق گزارش عملکرد، برگزاری جلسه با تیم توسعه، گزارش هزینه‌های پرداختی و غیره در پایان هر مرحله از توسعه یا به صورت دوره‌ای (هفتگی یا ماهانه) دریافت کنید.
۷. برای بعد از تحویل پروژه برنامه داشته باشید
طرح توسعه نباید با تحویل پروژه تمام شود. از آنجایی که تیم‌های توسعه اغلب بر اساس نیاز ایجاد و منحل می‌شوند، برنامه‌ریزی برای بازبینی پروژه بعد از تحویل مزایای زیادی خواهد داشت. شما باید دستاوردها، نقاط قوت، نقاط ضعف و آنچه در پروژه توسعه کیف کردید را مستند کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا برای پروژه‌های بعدی موفق‌تر عمل کنید و دیگر نیازی نباشد یک طرح جدید را از صفر ایجاد کنید. گرفتن بازخورد و بررسی عملکرد بعد از تحویل پروژه بسیار مهم است.
با تیم خود جلسه برگزار کنید و سوالات زیر را بپرسید:
- چه چیزی از پروژه یاد گرفتیم؟
- چه چیزی خوب پیش رفت؟
- چه چیزی نیاز به پیشرفت دارد؟
- چه چیزی از مسیر خارج شد؟
- آیا اهداف پروژه محقق شدند؟
کلام آخر
طرح توسعه نرم‌افزار تنها یک سند نیست، بلکه یک تعهد، وعده و گواهی بر فداکاری تیم است. همان‌طور که چشم‌انداز حوزه نرم‌افزار کامل می‌شود، رویکرد ما به برنامه‌ریزی هم باید تغییر کند تا مطمئن شویم که از نوآوری‌ها و روش‌های روز دنیا عقب نمانیم. این طرح نقشه راه تیم شماست و این اطمینان را ایجاد می‌کند که همه در یک مسیر و در یک جهت حرکت می‌کنند. اجزای مهم طرح توسعه شامل تعیین محدوده، مشخص کردن اهداف، تخصیص منابع و ارزیابی ریسک است. با ایجاد طرح مناسب می‌توانید هر پروژه نرم‌افزاری را با موفقیت به پایان برسانید.
دیدگاهتان را بنویسید