در دنیای وب اطلاعات فراوانی وجود دارد. اما این اطلاعات چگونه نمایش داده می‌شوند و چگونه کنار هم قرار می‌گیرند؟ معماری اطلاعات به این سوال‌ها پاسخ می‌دهد. در این مقاله می‌خواهیم درباره Information Architecture در تجربه کاربر صحبت کنیم و با نقش آن در طراحی و اجزای آن آشنا شویم. اگر به تازگی وارد دنیای تجربه کاربری (UX) شده‌اید یا میخواهید درباره ساختاربندی اطلاعات در طراحی دانش بیشتری کسب کنید، این مقاله برای شماست.
معماری اطلاعات چیست؟
همه ما در طول روز با وبسایتها، اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های اجتماعی مختلفی کار می‌کنیم و شاهد اطلاعات فراوانی هستیم. علم معماری اطلاعات یا به اختصار IA به نحوه قرارگیری محتوا یا بخش‌های مختلف سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و شبکه‌ها می‌پردازد و هدفش سازماندهی محتوا است.
وقتی ساختار چینش محتوایی سایت یا اپلیکیشن مناسب باشد، کاربرها می‌توانند به راحتی با آن کار کنند و اطلاعات موردنیازشان را پیدا کنند. بنابراین، مهم‌ترین مسئله در Information Architecture نیاز کاربرها و مخاطبان است. کارشناس‌های IA روی نیاز و رضایت کاربرها تمرکز می‌کنند و روی نوع محصول و پیشنهادهای آن برای مخاطب کار کنند.
معماری اطلاعات چه نقشی در طراحی دارد؟
Information Architecture پایه و اساس طراحی است. وقتی طرحی را برای محصول پیاده می‌کنید، برای کنار هم گذاشتن عناصر بصری، انتخاب شیوه تعامل، نویگیشن و کارایی محصول به اصول IA فکر کنید. نکته مهم این است که حتی اگر عناصر محتوایی محصول و رابط کاربری (UI) را درست انتخاب کنید، بدون IA مناسب نمی‌توانید به نتیجه برسید.
بنابراین، اگر محتوای سایت یا اپلیکیشن شما سازمان‌یافته نباشد، کاربر گیج میشود و نمی‌تواند کاری انجام دهد. در مقابل، اگر بتوانید اطلاعات موجود در محصول را به درستی کنار هم قرار دهید، می‌توانید محصولی باکیفیت عرضه کنید. بسیاری از سازمان‌ها به معماری اطلاعات سایت و اپلیکیشن اهمیت نمی‌دهند و تصور می‌کنند که وقت گذاشتن روی IA نتیجه‌ای ندارد، در حالی‌که یک IA قدرتمند باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه میشود.
تفاوت‌های IA و UX
بسیاری از کسانی که تازه UX را شروع کرده‌اند، تصور می‌کنند که طراحی تجربه کاربری همان IA است. این دو اصطلاح از نظر فنی به یکدیگر مربوط هستند، ولی تفاوت‌هایی با هم دارند. معماری اطلاعات به ساختار طراحی، وایرفریم‌ها و نقشه‌های سایت پروژه اشاره می‌کند. طراح تجربه کاربری از این اطلاعات به عنوان مواد اولیه استفاده می‌کند و سیستم نویگیشن کاربر را طراحی می‌کند.
بنابراین، طراحی UX فراتر از ساخت محتوا است. طراح‌های تجربه کاربری روی ایجاد مدل‌های تعاملی مطلوب تمرکز می‌کنند، اما متخصص‌های IA به اهداف کاربری می‌پردازند و جنبه‌های مختلف رفتار و عملکرد کاربر را بررسی می‌کنند. در نهایت، می‌توان گفت که IA زیربنای UX خوب و کاربردی است. اگر میخواهید در زمینه طراحی تجربه کاربری فعالیت کنید، باید ویژگی‌های IA موثر را یاد بگیرید. برای شناخت ساختار محتوایی موثر، بهتر است اجزای سیستم IA را بشناسید.
اجزای سیستم IA
Information Architecture شامل سیستم‌های سازماندهی، سیستم‌های لیبلینگ، سیستم‌های نویگیشن و سیستم‌های جست‌وجو است. در این بخش، هر کدام از این اجزا را توضیح می‌دهیم.
سیستم‌های سازماندهی
سیستم‌های سازماندهی وظیفه تقسیم‌بندی اطلاعات را به عهده دارند. این سیستم به کاربرها کمک می‌کند که مکان اطلاعات را پیش‌بینی کنند. به‌طور کلی، سه نوع سیستم سازمانی اصلی وجود دارد:
سلسله مراتبی
سیستم سلسله مراتبی بر مبنای اهمیت عناصر شکل گرفته است. اگر محتوای شما کتاب، پوستر، صفحه وب یا صفحه نمایش تلفن همراه باشد، بر اساس اهمیت هر جزء به مخاطب نشان داده میشود. در این حالت، طراح IA توانایی‌های مغز برای تشخیص اشیا بر اساس تفاوت‌های فیزیکی را در نظر می‌گیرد.
ترتیبی (Sequential)
اگر میخواهید سیستمی طراحی کنید که کاربر مرحله به مرحله با آن پیش برود، باید از ساختار ترتیبی استفاده کنید. این ساختار برای وبسایتها و اپلیکیشن‌های فروشگاهی مناسب است. در یک سایت فروشگاهی، کاربر برای خرید و پرداخت مراحلی را طی می‌کند، بنابراین باید طبق مسیر مشخصی جلو برود.
ماتریکسی
پیچیده‌ترین سیستم طراحی، سیستم ماتریکسی است. در این روش، کاربر باید مسیرش را انتخاب کند و حق انتخاب سازماندهی محتوا را دارد. اگر مطالب متنوعی دارید و کاربر می‌تواند براساس تاریخ یا موضوع نویگیشن انجام دهد، سیستم ماتریکسی برای محصول شما مناسب است.
سیستم‌های لیبلینگ
سیستم لیبلینگ به شیوه ارائه داده‌ها می‌پردازد. منظور از لیبلینگ، برچسب‌هایی که طراحان برای ارائه اطلاعات استفاده می‌کنند. در حقیقت، هدف استفاده از برچسب‌ها ارائه مقدار زیادی از اطلاعات با کلمه‌هاست. مثلا، برچسب تماس شامل شماره تلفن، ایمیل و آدرس شبکه‌های اجتماعی است. بنابراین، وقتی کاربر روی عبارت «تماس با ما» یا «تماس» کلیک می‌کند، به این اطلاعات دسترسی پیدا می‌کند.
سیستم‌های نویگیشن یا پیمایش کاربر
سیستم نویگیشن کاربر را در صفحه‌های مختلف سایت یا اپلیکیشن هدایت می‌کند. اگر بخواهیم این سیستم را از نظر معماری اطلاعات تعریف کنیم، باید بگوییم که سیستم نویگیشن شامل روش‌های گردش کاربر در محتوا است و جزو سیستم‌های پیچیده دسته‌بندی میشود.
سیستم‌های جست‌وجو
معمولا در همه سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها، نواری برای جست‌وجو وجود دارد. سیستم جست‌وجو بخشی از معماری اطلاعات است و به کاربران برای جست‌وجوی داده کمک می‌کند. در این حالت، کاربرها از موتورهای جست‌وجو، فیلترها و ابزارهای دیگر استفاده می‌کنند تا نحوه نمایش داده‌ها بعد از جست‌وجو را مشخص کنند.
چگونه می‌توان اطلاعات را سازماندهی کرد؟
برای اینکه بتوانید اطلاعات موجود در سایت و اپلیکیشن را سازماندهی کنید، می‌توانید از روش‌های مختلفی استفاده کنید. انتخاب این روش‌ها به نوع محصول و هدف آن بستگی دارد. می‌توان گفت که انتخاب روش IA شبیه انتخاب نوع چیدمان کتاب‌ها در کتابخانه است؛ بنابراین باید روند مشخصی را به کار بگیرید. در ادامه، مراحل و تحقیقات لازم برای ساماندهی اطلاعات را توضیح می‌دهیم.
به‌کارگیری اصول روانشناسی شناختی
یکی از مهم‌ترین اصول IA، مباحث روانشناسی شناختی هستند. هدف شما از چیدمان اطلاعات در سایت و اپلیکیشن، هدایت کاربرها است. بنابراین، باید ذهن انسان و نحوه درک آن را بشناسید. هدف شما این است که اطلاعات را طوری کنار هم بگذارید تا ذهن انسان راحت‌تر و بهتر بتواند آن‌ها را ساماندهی کند. مثلا، می‌توانید از اصول و قوانین گشتالت در طراحی رابط کاربری اسفاده کنید.
اجرای تحقیقات گسترده
برای طراحی معماری اطلاعات به تحقیقات گسترده احتیاج دارید و باید به پرسش‌های متعددی پاسخ دهید. تعریف هدف طراحی محصول، مخاطب‌های کسب‌وکار، هدف کاربر از تعامل با محصول و وضعیت IA در سایت رقبا از جمله این پرسش‌ها هستند. شما می‌توانید با همکاری و مشارکت تیم‌های طراحی و محصول به این سوال‌ها پاسخ دهید. مهم‌ترین کار این است که شماتیک محتوای محصول دیجیتال را به طور جزئی و دقیق مشخص کنید.
گروه‌بندی و نام‌گذاری محتوا
در مرحله گروه‌بندی، باید تحقیقات کمی و کیفی را انجام دهید و رفتار کاربر را تحلیل کنید. بعد از مشخص شدن نتایج، می‌توانید محتوای سایت را گروه‌بندی و نام‌گذاری کنید. شما می‌توانید برای گروه‌بندی از روش‌های مختلفی مثل Card Sorting یا معیار شباهت استفاده کنید. نکته مهم این است که انتخاب روش گروه‌بندی به نوع سایت و محتوای آن بستگی دارد.
تعیین سلسله مراتب منطقی
این مرحله مخصوص تعیین سلسله مراتب و برقراری ارتباط بین محتوا است. بعد از مشخص کردن سلسله مراتب منطقی، مسیر حرکت کاربر در محصول دیجیتال مشخص میشود. نتیجه این مرحله ارائه یک نمودار یا نقشه است. نقشه IA پایه و اساس فرایند UI است و طراح رابط کاربری برای طراحی منوها و نویگیشن سایت از این نقشه استفاده می‌کند.
آزمایش سلسله مراتب
مهم‌ترین نکته در فرایند IA، ارزیابی یا پروتوتایپینگ سلسله مراتب است. اگر به سازماندهی خاصی برای اطلاعات رسیدید، باید آن را به صورت عملی و کاربردی بررسی کنید. آیا کاربر می‌تواند محتوای سایت یا اپلیکیشن را به راحتی پیدا کند و به صفحه‌های مختلف برود؟
تست‌های این مرحله را به تحقیقات UX یا UX Research هم می‌شناسند. شما می‌توانید تست‌های مختلفی را انجام دهید. تعداد این تست‌ها به نوع محصول و معماری اطلاعات بستگی دارد. یکی از بهترین روش‌های ارزیابی IA، روش تست درختی یا Tree testing است. در نهایت، بهتر است تست کاربردپذیری یا Usability testing هم انجام دهید.
اصول IA
سازماندهی اطلاعات در محصول دیجیتال براساس اصول ۸گانه انجام میشود. این اصول به اهمیت محتوا، تعداد انتخاب‌ها، نشانه‌ها و مثال‌ها اشاره می‌کنند. اصول IA به شرح زیر هستند:
- اصل اشیاء (The principle of Objects): طبق این اصل محتوا مثل یک موجود زنده است و طول عمر، ویژگی‌ها و رفتارهای مشخصی دارد.
- اصل انتخاب (The principle of choices): اصل انتخاب به تعداد گزینه‌ها اشاره می‌کند. طبق این اصل فقط انتخاب‌های بسیار ضروری به عهده کاربر است.
- اصل آشکارسازی (The principle of disclosure): طبق این اصل، طراح IA باید سرنخ‌ها و نشانه‌ها را در اختیار کاربر بگذارد. بنابراین، کاربر متوجه میشود که اگر در سایت جست‌وجو کند، می‌تواند به محتوای جامع‌تر برسد.
- اصل مسیرهای ورودی (The principle of front doors): طراح IA باید انواع مسیرهای ورودی کاربر به سایت یا اپلیکیشن را در نظر بگیرد. فراموش نکنید که همه کاربران از صفحه اصلی وارد سایت نمی‌شوند.
- اصل دسته‌بندی متعدد (The principle of multiple classification): طراح معماری اطلاعات باید محتوا را در گروه‌های مختلفی دسته‌بندی کند، بنابراین می‌تواند به نیاز کاربرهای مختلف پاسخ دهد.
- اصل نویگیشن متمرکز (The principle of focused navigation): نویگیشن یا ناوبری سایت باید تا حد امکان ساده باشد. اگر نویگیشن پیچیده باشد، کاربر گیج میشود و سایت را رها می‌کند.
- اصل رشد (The principle of growth): طراح IA باید رشد محتوا و اطلاعات را در نظر بگیرید. اطلاعات موجود در سایت ثابت نیستند و در گذر زمان تغییر می‌کنند.
برای معماری اطلاعات به چه ابزاری احتیاج دارید؟
اگر میخواهید به عنوان طراح IA یا طراح UI/UX فعالیت کنید، بهتر است بدانید که برای ساماندهی اطلاعات می‌توانید از ابزارها و نرم‌افزارهای مختلفی استفاده کنید. ساده‌ترین ابزار، قلم و کاغذ است. شما با قلم و کاغذ می‌توانید نمودار بکشید و چیدمان اطلاعات را مشخص کنید.
وقتی محصول جزئیات زیادی دارد و محتوای زیادی روی سایت قرار می‌گیرد، تیم طراحی سراغ طراحی Mind Map می‌رود و از نرم‌افزارهایی مثل Xmind.net یا Coggle.it استفاده می‌کند. بسیاری از نرم‌افزارهای IA رایگان نیستند. شما می‌توانید با توجه به تصمیم و اولیت‌های تیم طراحی محصول و تجربه کاربری نرم‌افزار مخصوص سازماندهی اطلاعات را انتخاب کنید.
سخن آخر
در این مقاله درباره معماری اطلاعات، اجزا و اصول آن در طراحی محصول صحبت کردیم. اگر میخواهید در حوزه UX/UI فعالیت کنید، باید ساماندهی اطلاعات را یاد بگیرید و به روانشناسی ذهن کاربر مسلط باشید. در نهایت، با استفاده از اصول IA می‌توانید محتوا و اطلاعات موجود در سایت یا اپلیکیشن را به بهترین نحو ارائه کنید.
منابع:
نویسنده: تیم مارکتینگ آسا
