تاثیر دسترسی‌پذیری (Accessibility) در طراحی تجربه کاربری (UX)

جالب است بدانید که در جهان بیش از ۱ میلیارد نفر نوعی ناتوانی ذهنی یا جسمی دارند. این عدد به تنهایی نشان می‌دهد که نمی‌توانیم در طراحی محصولات دیجیتال فقط افراد کاملا سالم را در نظر بگیریم. البته وظیفه و رسالت همه طراحان تجربه کاربری این است که محصولی بسازند که برای تمام افراد با شرایط مختلف قابل استفاده و کارآمد باشد. مفهوم قابلیت دسترسی (Accessibility) دقیقا روی این موضوع متمرکز است. در این مقاله قصد داریم مفهوم قابلیت دسترسی را از جنبه‌های مختلف از جمله طراحی تجربه کاربری یا UX بررسی کنیم. با ما همراه باشید.

قابلیت دسترسی (Accessibility) چیست؟

طراحی با قابلیت دسترسی، یک فرایند طراحی است که در آن نیازهای افراد دارای معلولیت به طور خاص در نظر گرفته می‌شود. دسترس‌پذیری گاهی اوقات به این ویژگی اشاره دارد که محصولات، خدمات و امکانات طوری طراحی شوند که افراد دارای معلولیت های مختلف بتوانند به طور مستقل از آن‌ها استفاده کنند. این قابلیت، به عنوان یک دغدغه طراحی سابقه طولانی دارد، اما آگاهی عمومی در مورد آن با تصویب قوانینی مانند قانون آمریکایی‌های دارای معلولیت (ADA) افزایش یافت، که الزام می‌کرد امکانات و خدمات عمومی به طور کامل برای افراد دارای معلولیت در دسترس باشد.

چرا قابلیت دسترسی مهم است؟

باید توجه داشته باشیم که بسیاری از کاربران، هر چند که توانایی‌هایشان کامل باشد، به دلیل شرایط سخت با چالش‌هایی مواجه می‌شوند. با طراحی برای تمام سطوح توانایی، می‌توانیم محصولات و خدماتی را ایجاد کنیم که هر کسی می‌تواند از آن استفاده کند و لذت ببرد؛ یا حداقل مفید یا آرامش‌بخش باشد.

متأسفانه با اینکه قابلیت دسترسی یک عامل مهم است که بر طراحی تاثیر می‌گذارد، بسیاری از برندها آن را نادیده می‌گیرند. با این حال، بر اساس گزارش سال ۲۰۱۱ سازمان بهداشت جهانی در مورد معلولیت، اگر محصولتان را دسترسی‌پذیر طراحی نکنید، در واقع حدود ۱۵درصد از جمعیت زمین را حذف کرده‌اید. علاوه بر این، بسیاری از حوزه‌های قضایی، از جمله اتحادیه اروپا، برای عدم ایجاد طرح‌های قابل دسترس مجازاتی در نظر گرفته‌اند. با این حال، طراحی با قابلیت دسترسی، بیش از یک الزام قانونی است و مزایایی به همراه دارد، از جمله:

• بهبود SEO از طریق HTML معنایی (Semantic)
• فرصت‌هایی برای دسترسی به کاربران بیشتر در دستگاه‌های بیشتر، در تنظیمات/محیط‌های بیشتر
• بهبود اعتبار و خوش‌نامی برند

۴ اصل طراحی با قابلیت دسترسی

حال که چیستی و چرایی طراحی محصول دسترسی‌پذیر را بررسی کردیم، وقت آن رسیده که به اصول اساسی این قابلیت بپردازیم. در ادامه ۴ اصل اساسی که رعایت آن‌ها دسترسی‌پذیری محصول دیجیتال ما را تا حد خوبی تضمین می‌کنند، ذکر می‌کنیم.

قابل درک

ابتدایی‌ترین سطح در طراحی Accessible این است که تمام کاربران باید قادر به پردازش اطلاعات باشند. به طور خلاصه این اصل، به معنای ارائه متن برای کسانی است که نمی‌شنوند، و ارائه صدا برای کسانی که نمی‌بینند. این به معنای ایجاد صدا برای همه متن نیست، اما محتوا باید توسط صفحه‌خوان‌ها و سایر فناوری‌های کمکی قابل پردازش باشد. وب‌سایت‌ها و برنامه‌هایی که به بینایی یا شنوایی نیاز دارند، در آزمون قابلیت درک، رد می‌شوند.

برای اینکه قابل درک بودن محصولتان را متوجه شوید، از خود بپرسید:

«آیا چیزی در وب‌سایت یا برنامه ما وجود دارد که یک کاربر نابینا، ناشنوا، کم‌بینا یا کور رنگ قادر به درک آن نباشد؟»

قابل اجرا

افراد دارای معلولیت باید بتوانند وب‌سایت‌ها و برنامه‌ها را با ابزارهای مختلف استفاده کنند. بسیاری از کاربران دارای معلولیت نمی‌توانند با ماوس کار کنند. برای حل این چالش، جایگزین‌هایی مانند عملکرد مبتنی بر صفحه کلید باید اجرا شوند. همچنین برای کمک به کاربران دارای ناتوانی‌های شناختی در راه‌اندازی یک وب سایت، انیمیشن‌ها و رسانه‌ها باید قابل کنترل باشند و محدودیت‌های زمانی برای انجام یک عمل باید سخاوتمندانه یا قابل تنظیم باشد.

مهمتر از همه، سایت‌ها و برنامه‌ها باید بخشنده باشند؛ همه افراد، نه فقط افراد دارای معلولیت، اشتباه می‌کنند. فرصت‌های دوم، دستورالعمل‌ها، گزینه‌های لغو و هشدارها را برای کمک به همه کاربران ارائه دهید. برای اینکه قابل اجرا بودن محصولتان را متوجه شوید، از خود بپرسید: «آیا می‌توان تمام عملکردهای وب‌سایت ما را با صفحه کلید انجام داد؟ آیا کاربران می‌توانند عناصر تعاملی وب‌سایت ما را کنترل کنند؟ آیا وب سایت ما انجام کارها را آسان می‌کند؟»

قابل فهم

اگر کاربران بتوانند یک وب سایت را درک کرده و راه‌اندازی کنند، به این معنی نیست که می‌توانند آن را بفهمند. وب‌سایت‌های قابل درک از زبان واضح و مختصر استفاده می‌کنند و عملکردی را ارائه می‌دهند که به راحتی قابل درک است. اگر کاربر اقدامی انجام دهد، ارتباط بین عمل و نتیجه باید آشکار باشد. ناوبری باید به طور مداوم در یک سایت استفاده شود. فرم‌ها باید از یک جریان منطقی پیروی کنند و برچسب‌های واضحی ارائه دهند. اگر کاربر باید فرایندی را طی کند، مانند تسویه حساب، باید راهنمایی کافی ارائه شود. اگر  با خود فکر می‌کنید که این قابلیت بیشتر شبیه قابلیت استفاده (کاربردپذیری) است تا قابلیت دسترسی، به این دلیل است که وب سایت‌های قابل استفاده به طور ذاتی در دسترس‌تر هستند.

برای اینکه قابل فهم بودن محصولتان را متوجه شوید، از خود بپرسید:

«آیا تمام متون در وب‌سایت یا برنامه، ما به وضوح نوشته شده‌اند؟ آیا درک همه تعاملات آسان است؟»

قدرتمند

کاربران ترکیبی از فناوری‌ها را استفاده و انتخاب می‌کنند. در چارچوب محدودیت‌ها، وب‌سایت‌ها باید در پلتفرم‌ها، مرورگرها و دستگاه‌های مختلف به اندازه کافی خوب کار کنند تا به انتخاب شخصی و نیاز کاربر احترام بگذارند. در حالی که کاربران نمی‌توانند انتظار داشته باشند که یک وب‌سایت از اینترنت اکسپلورر ۱.۰ پشتیبانی کند، سایت‌ها هم نباید فناوری استفاده از کاربران را دیکته کنند. وقتی سایت‌ها پلتفرم‌های فناوری پشتیبانی‌شده را دیکته می‌کنند، دسترسی هر کاربر ناسازگار را محدود می‌کنند. یکی از بهترین راه‌ها برای رعایت اصل استحکام، پیروی از استانداردها و کنوانسیون‌های توسعه است. کد تمیز به طور کلی قوی‌تر و قابل مصرف‌تر در تمام سیستم‌های عامل است.

برای اینکه قدرتمند بودن محصولتان را متوجه شوید، از خود بپرسید: «آیا وب‌سایت ما فقط از جدیدترین مرورگرها یا سیستم‌های عامل پشتیبانی می‌کند؟ آیا وب‌سایت ما با بهترین شیوه‌ها توسعه یافته است؟»

انواع مسائل دسترسی‌پذیری

همانطور که در ابتدای مقاله ذکر کردیم، بیش از ۱ میلیارد نفر در جهان نوعی از ناتوانی جسمی یا ذهنی دارند. در اینجا خوب است تعداد و انواع مشکلات دسترسی بالقوه کاربران را با هم مرور کنیم. در ادامه ناتوانی‌های رایج را می‌بینیم:

• بصری ( مثل کوررنگی)
• تحرک (مثل کاربران استفاده کننده از ویلچر)
• شنوایی (مثل مشکلات کم‌شنوایی یا ناشنوایی)
• تشنج (به ویژه صرع که حساس به نور است)
• یادگیری/شناختی (مثل نارساخوانی)

البته موانع توانایی می‌تواند برای هر کاربری ایجاد شود. در ادامه دو موردی را می‌بینید که برای هر کدام از کاربران پیش می‌آید:

• اتفاقی (به عنوان مثال، کم خوابی)
• محیطی (مثل استفاده از موبایل در زیر زمین)

در مورد اینکه چه کسی ممکن است بخواهد از محصول یا خدمت شما استفاده کند، احتمالات تقریبا نامحدود است. بنابراین به مثال‌های ذکر شده بسنده می‌کنیم.

دستورالعمل‌های عملی برای قابلیت دسترسی

کنسرسیوم جهانی وب (W3C) استانداردهایی را برای طراحی قابل دسترس در آخرین دستورالعمل‌های دسترسی به محتوای وب (WCAG) تعیین کرده است. شما می‌توانید این نکات ضروری را دنبال کنید تا کاربرانی با توانایی‌های متنوع را در نظر بگیرید:

1. از یک سیستم مدیریت محتوا (CMS) استفاده کنید که از استانداردهای دسترسی پشتیبانی می‌کند (به عنوان مثال وردپرس). توجه داشته باشید که هر زمان قالب پیش‌فرض را اصلاح می‌کنید، مطمئن شوید که تم‌ها با در نظر گرفتن قابلیت دسترسی طراحی شده‌اند.
2. در تعریف پرسوناهای خود، افراد با توانایی‌های مختلف را در نظر بگیرید.
3. از تگ‌های هدر در متن استفاده کنید (بهتر است از CSS برای سازگاری در سراسر متن استفاده کنید). به طور متوالی از یک سطح عنوان به سطح بعدی (بدون پرش) حرکت کنید.
4.  از متن جایگزین در تصاویر موجود در محتوا استفاده کنید.
5. یک استراتژی لینک داشته باشید. به عنوان مثال، قبل از درج لینک، آن را توصیف کنید؛ به عنوان مثال، «درباره بنیاد طراحی تعامل، در وب سایت آن‌ها بیشتر بخوانید.» نشانه‌های بصری ارائه دهید (مثلا نمادهای PDF)، زیر لینک‌ها خط بکشید.
6.  با انتخاب دقیق رنگ براساس تئوری رنگ و کنتراست بالا، دید محصول را بهبود بخشید.
7.  برای کمک به کاربران، به شکل‌های عناصر اشاره کنید. به عنوان مثال، «روی دکمه مربع کلیک کنید».
8.  در نظر بگیرید که صفحه‌خوان‌ها چگونه فرم‌ها را مدیریت می‌کنند. فیلدها را برچسب بزنید و از طریق برچسب‌ها به صفحه‌خوان‌ها توضیحات بدهید.
9.  از عناصر HTML مناسب در لیست‌ها استفاده کنید. لیست‌ها را در همان راستای خط متن قرار ندهید.
10.  محتوای پویا را با دقت ارائه کنید، از جمله نمایش اسلاید. استانداردهای ARIA را برای همپوشانی‌ها در نظر بگیرید.
11.  علامت‌گذاری را با استفاده از سایت استاندارد W3 تایید کنید تا مطمئن شوید همه مرورگرها می‌توانند کد شما را بخوانند.
12. رونویس برای منابع صوتی و زیرنویس یا کپشن برای ویدیو‌ها ارائه دهید.
13.  محتوا قابل فهم ارائه دهید؛ زبان ساده‌تر برای کاربران بیشتری کاربردی است، مانند رعایت سلسله مراتب اطلاعات مؤثر.
14.  سعی کنید از طرح خود بدون ماوس استفاده کنید. این کار ممکن است سخت باشد.
15. از ابزارهایی مانند WAVE و Color Oracle برای تست دسترسی طرح خود استفاده کنید.

سخن پایانی

هدف هر طراح، صرف نظر از تخصص او، باید ایجاد محصولات دیجیتالی باشد که برای طیف وسیعی از افراد در دسترس و قابل استفاده باشد. برای انجام این کار، آن‌ها باید از تصورات پیش‌فرض‌ خود در مورد اینکه یک کاربر «معمولی» چیست، فاصله بگیرند و در عوض، به افراد به‌عنوان افراد منحصربه‌فرد و متنوعی نگاه کنند که در زمان‌های مختلف زندگی‌شان، بر اساس محیط خاص خود، توانایی‌های متفاوتی دارند.

بیشتر بخوانید: تفاوت طراحی UX و UI

در این مقاله تلاش کردیم قابلیت دسترسی توسعه نرم‌افزار را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم و دستورالعمل‌های عملی و کاربردی برای داشتن یک محصول در دسترس برای همه را ارائه دهیم. شما هم می‌توانید تجربه‌ها و نظرات خود در این زمینه را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

منابع:

interaction-design.org | willowtreeapps.com

نویسنده: حمیده علی زاده